چکیده:
زمینه و هدف: شرایط سیاسی، اجتماعی، فکری و فرهنگی عصر حیات هر شاعری، سبب ساز خلق تیپها و شخصیتهای گوناگون در اشعار اوست. شعر حافظ نیز، از این قاعده مستثنی نیست؛ چراکه اسّ و اساس اشعار اغلب شاعران بر روی شخصیتهای بخصوصی بنا شده است. حافظ با طرح شخصیتهای خاص و عملکردهایشان و بکارگیری صنعت ایهام یا همان چندگانگی معنایی، دوپهلو و چندمنظوره سخن میگوید و این مسائله مبیّن عمق جهانبینی و اندیشۀ اوست.
روش مطالعه: مقالۀ حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به بررسی چندگانگی معنایی تیپها و شخصیتها در دیوان حافظ پرداخته است.
یافته ها: یافته های مقالۀ حاضر نشان میدهد که از میان پروتوتایپهای مطرح حافظ، برخی از قداست برخوردارند و در پاره ای موارد الگوی او هستند، برخی ممدوح او هستند و برخی مورد انتقاد واقع شده اند. این تیپها و شخصیتها، خواه مقبول خواه منفور، گاه در معنای اصلی و واقعی خود بکار رفته اند و گاه در غیر معنای اصلی و حتی در موارد بسیاری از چندگانگی معنایی برخوردارند.
نتیجه گیری: بیشتر شخصیتهای مطرح دیوان حافظ نظیر پیامبران و امامان معصوم -علیهم السلام- شخصیتهای عرفانی، پادشاهان و وزرا، قهرمانان و اسطوره ها، شخصیتهای رمانتیک، شخصیتهای سیاسی و اجتماعی، چهارپایان، پرندگان، درختان و گلها تیپهای واقعی و رئال هستند. شاید علت اصلی طرح برخی شخصیتها در اشعار حافظ، شرایط خاص سیاسی و اجتماعی عصر زندگی او و تعاملاتی بوده که با آن افراد خاص داشته و ممکن است خلق برخی شخصیتها ناشی از همزادپنداری با آنان بوده باشد. از میان این شخصیتها برخی تیپها ممدوح وی هستند، برخی در زندگی او تاثیرگذارند، برخی الگوی او هستند، و بعضی مورد انتقاد او واقع شده اند.
BACKGROUND AND OBJECTIVES: The political, social, intellectual and cultural conditions of each poet's life cause the creation of different types and personalities in his poems. Hafez's poetry is no exception to this rule; Because most poets' poems are based on special characters and characters. Hafez speaks with the design of special characters and their functions and the use of the industry of ambiguity or the same multiplicity of meanings, ambiguous and multi-purpose, and this issue shows the depth of his worldview and thought.
METHODOLOGY: The present article has a descriptive-analytical method and using library resources to study the semantic multiplicity of types and characters in Hafez's divan.
FINDINGS: The findings of the present article show that among the prototypes proposed by Hafez, some are sacred and in some cases are his role models, some are praised by him and some have been criticized. These types and characters, whether accepted or hated, are sometimes used in their original and real meanings, and sometimes in non-original meanings, and in many cases even have a multiplicity of meanings.
CONCLUSION: Most of the prominent figures of Hafez's court such as prophets and infallible Imams (as) - mystical figures, kings and ministers, heroes and myths, romantic figures, political and social figures, cattle, birds, trees and flowers are real types. Perhaps the main reason for the design of some characters in Hafez's poems is the special political and social conditions of his life and the interactions he had with those special people, and the creation of some characters may have been due to their identification with them. Some of these characters are praised by him, some are influential in his life, some are his role models, some have been criticized.
خلاصه ماشینی:
بررسي چندگانگي معنايي پروتوتايپها در ديوان اشعار حافظ رؤيا احمد امرجي گروه زبان و ادبيات فارسي، دانشکده علوم انساني، واحد يادگار امام خميني(ره ) شهرري، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران ، ايران دي ١٤٠١، دوره ١٥، شماره پياپي ٨٠، صص ١٤٠-١١٩ DI: 10.
Ahmad Amraji Department f Persian Language and Literature, Faculty f Humanities, Yadegar-e- Imam Khmeini (RAH) Shahre Rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran ABSTRACT BACKGRUND AND BJECTIVES: The plitical, scial, intellectual and cultural cnditins f each pet's life cause the creatin f different types and persnalities in his pems.
جدول شمارة ٨ (رجوع شود به تصویر صفحه) شخصيتهاي اجتماعي و سياسي پير: بسياري از پژوهشگران درمورد اينکه آيا حافظ ، پيري داشته يا نه ، دچار ترديد هستند: «هرچند معلوم نيست که وي، دست ارادت پيري گرفته و در تصوّف به يکي از اين طايفه نسبت درست کرده ، امّا سخنان وي، چنان بر مشرب اين طايفه واقع شده است ، که هيچ کس را از آن اتفاق نيفتاده » (جامي، ١٣٩٠: ٦١٢).
جدول شمارة ١٣ (رجوع شود به تصویر صفحه) ساقي: يکي از چهره هاي هميشه محبوب و موردپسند ديوان حافظ ، «ساقي» است .
(رجوع شود به تصویر صفحه) محتسب : محتسب هم از شخصيتهاي منفور ديوان حافظ است .
جدول شمارة ٢١ (رجوع شود به تصویر صفحه) واعظ : «واعظ » يکي ديگر از شخصيتهاي منفور شعر حافظ است .
جدول شمارة ٢٢ (رجوع شود به تصویر صفحه) پرندگان و چهارپايان از ديگر شخصيتهاي مهم ديوان حافظ ، مرغان و پرندگان هستند که حضوري پررنگ و فعال در شعر او دارند.