چکیده:
پیش از انقلاب صنعتی، منسوجات به سبب دشواری تولید از ارزش ویژهای برخوردار بود بهطوریکه بهعنوان یک شیء قیمتی بهکار میآمد. در عصر قاجار، مقارن با تحولات بنیادی در صنعت نساجی، پارچهبافی در سرتاسر جهان و ازجمله ایران به مسیر دیگری ورود کرد اما همچنان در شکل سنتی صاحب نفاست بهحساب میآمد. چهبسا که به دلیل افول تولید دستی، وجه کمیاب بودن بر این اعتبار میافزود. حتی در صور صنعتی نیز در ایران، پارچه یک محصول وارداتی بود که شاید از انواع داخلی مبتنی بر روشهای صنایعدستی ارزانتر مینمود اما همچنان به جهت طی مسیر گرانبها بود. هدف این مقاله جستجو در مصادیق اعتبار منسوجات قاجاری از منظر سیاحتنامههای آن عصر است. با این حساب پرسش آن خواهد بود: با بررسی سفرنامههای خارجی عصر قاجار، قدر و اعتبار منسوجات در آن دوره چگونه تبیین میشود؟ این مقاله به شیوة توصیفی ـ تحلیلی و با مداقه در دادههای تاریخی و مستندات آن عهد (افزونبر سی سفرنامه) نشان میدهد: پارچه در هر جنسیتی و با هر کارکردی اعم از پوشاک زنانه و مردانه در سرتاسر عصر قاجار از اعتبار خاص برخوردار بود. در انواع پربها همچون شال و زری به مثابة پول نقد رد و بدل میشد و بهعنوان خلعت برای هدیة بزرگان بهکار میآمد. دارندگی لباسهای متعدد نشانهای از بهرهمندی بود و برخی انواع به دیگری برتری داشت که ازجملة آنها شال، زربفت، حریر ابریشمی بود و قلمکار، چیت و قدک در مراتب بعدی قرار میگرفت بنابراین هرچند مقارن با این عهد، نساجی در شکل سنتی رو به اضمحلال گذاشت اما این امر نهتنها ارزشمندی منسوجات را متزلزل نساخت که خود دلیلی بر اعتبار بیشتر آن شد.
Textiles were extremely valuable before the Industrial Revolution due to the difficulty of production and were considered precious goods. Weaving evolved alongside the fundamental developments in the textile industry during the Qajar era in Iran, but it was still considered valuable in its traditional form. Even when manual production declined, it received additional value due to its rarity. In industrial form, textiles were imported to Iran and were perhaps less expensive than domestic products that were produced using handicraft methods. However, they were still valuable given their long-distance shipment. The purpose of this study was to examine instances of appreciation of Qajar textile value in travelogues written during the time period. As a result, the main research question was as follows: How can the significance of clothing and, consequently, textiles be explained by studying Qajar travelogues? The historical exploration of Qajar era documents(more than 30 travelogues) in this descriptive-analytical study revealed that clothing and textiles were particularly important throughout the Qajar era, regardless of their nature, type, or application, both for men and women. Expensive textiles, like shawls and samites, were exchanged as money and were used to make priceless gifts for men in high positions, like kings. The durability of textiles was extended not only by less-frequent washing, but also through methods such as patchwork. Thus, while the textile industry in its traditional sense declined during the Qajar era, this did not undermine the preciousness of textiles and, in fact, became a reason for their further importance and value.
خلاصه ماشینی:
با اين حساب پرسش آن خواهد بود: با بررسي سفرنامه هاي خارجي عصر قاجار، قدر و اعتبار منسوجات در آن دوره چگونه تبيين ميشود؟ اين مقاله به شيوة توصيفي ـ تحليلي و با مداقه در داده هاي تاريخي و مستندات آن عهد (افزون بر سي سفرنامه ) نشان ميدهد: پارچه در هر جنسيتي و با هر کارکردي اعم از پوشاک زنانه و مردانه در سرتاسر عصر قاجار از اعتبار خاص برخوردار بود و به عنوان خلعت براي هديۀ بزرگان به کار ميآمد و دارندگي لباس هاي متعدد نشانه اي از بهره مندي بود.
مک گرگور Charles Metcalfe ١٨٨٧- ١٨٤٠ انگلستان افسر ناصرالدين شاه ١٢٩١/ ١٨٧٥ McGregor نويسنده و مادام کارلا سرنا ١٨٨٤- ١٨٢٠ فرانسه ناصرالدين شاه ١٢٩٤/ ١٨٧٧ Mme Carla Serena جهانگرد نمايندة يوشيدا ماساهارو ١٩٢١- ١٨٥٢ ژاپن ناصرالدين شاه ١٢٩٧/ ١٨٨٠ Yushida Masaharu دولتي ژان ديولافوا مستشرق و ١٢٩٨/ ١٨٨١ و ١٩١٦- ١٨٥١ فرانسه ناصرالدين شاه Jane Dieulafoy باستان شناس 1884 /1301 هنري موزر ؟ سوييس جهانگرد ناصرالدين شاه ١٣٠٠/ ١٨٨٣ Henri Moser ژوانس فووريه ١٨٩٥- ١٨٤٢ فرانسه پزشک ناصرالدين شاه ١٣٠٦/ ١٨٨٩ Joannes Feuvrier ايزابلا بيشوپ ١٩٠٤- ١٨٣١ انگلستان جهانگرد ناصرالدين شاه ١٣٠٧/ ١٨٩٠ Isabella Bird Bishop جان ويشارد ١٩٤٠- ١٨٦٣ امريکا پزشک ناصرالدين شاه ١٣٠٩/ ١٨٩١ John Wishard ولاديمير کاساکوفسکي نمايندة ناصرالدين شاه و Velademer Andreevich١٩١٨- ١٨٥٧ روسيه 1894 /1311 نظامي مظفرالدين شاه Kossogovsky هانري رنه دالماني ١٩٥٠- ١٨٦٣ فرانسه جهانگرد مظفرالدين شاه ١٣١٦/ ١٨٩٩ Henry d'Allemagne کلارا کوليور رايس همسر مبلغ احمدشاه و پيش از جنگ ١٩١٦- ١٨٦٦ انگلستان Clara Colliver Rice مذهبي اوايل پهلوي جهاني اول هرمان نوردن ١٩٣١- ١٨٧١ امريکا جهانگرد اوايل پهلوي ١٣٤٣/ ١٩٢٥ Hermann Norden ٢.