چکیده:
تفسیر امام حسن عسکریR از جهات مختلفی همچون «تاریخ تالیف»، «انتساب به مولف»، «اسناد کتاب» و از همه مهمتر، «محتوای کتاب»، مناقشهآمیز است و مورد نقد برخی اندیشمندان قرار گرفته است. با توجه به این مناقشات، بهویژه مشکوک بودن انتساب تفسیر به امام حسن عسکریR، لازم مینماید این تفسیر از ابعاد گوناگونی بررسی شود، که یکی از آنها اسناد تفسیر است تا دانسته شود کل اسناد تفسیر چگونهاند؟ آیا اسناد متعدد تفسیر یکساناند؟ نسبت اسناد تفسیر به اصالت انتساب چگونه است؟ پژوهش حاضر با روشن تحقیق کتابخانهای در منابع چاپی و نسخ خطی، ضمن گزارش شکلی اسناد تفسیر، به بررسی آنها پرداخته است؛ تا وضعیت کل اسناد تفسیر را برای پژوهشگران، در دسترس و قابل تحلیل نماید. تفسیر عسکری چند دسته اسناد دارد که با تجزیه و تحلیل تمامی آنها مشخص شد که نام «حسن بن علی» در تفسیر عسکری و نیز روایات منقول از آن، ناصر اطروش است؛ یعنی اسناد این تفسیر، طی قرون گذشته و در مراحل مختلف نسخهبرداری و نقل، تغییراتی کرده است بهطوری که از یک شخصیت مذهبیتاریخی زیدیمذهب، یعنی حسن بن علی عسکری اطروش، به یک شخصیت امامی مذهبی، یعنی امام یازدهم شیعیانR بدل شدهاند. نتیجه اینکه کتاب تفسیر عسکری کنونی، از ناصر کبیر اطروش است.
The commentary of Imam Hasan 'Askari (as) is controversial in various aspects such as “date of compiling”, "attribution to the author", "its sanads" and most importantly, "it’s content", that has been criticized by researchers. Accordingly, it is necessary to examine it in various dimensions, especially its suspicious attribution to Imam Hasan 'Askari (as), i.e. its Isnad; Then, the following questions will be answered: How are all of its sanads? Are the multiple sanads the same? What is the ratio of Isnad to the originality of the attribution? This research studies and examines its Isnad based on a library method through printed sources and manuscripts in order to make the status of the entire commentary’s sanads accessible and analyzable for researchers. Analysis of the several categories of the commentary’s sanads proves that the name of “Hasan ibn Ali” in 'Askari's commentary and the traditions narrated from him is Nasir Atrush. That is, the sanads of this commentary have been changed over the centuries and at different stages of scribing and transmitting; So that they have been changed from a Zaidi religious-historical figure, i.e. Hasan ibn Ali 'Askari Atrush, to a religious Imami figure, i.e. the Shiite 11th Imam (as). As a result, the current book of 'Askari Tafsir belongs to Nasir Kabir Atrush.
خلاصه ماشینی:
تفسیر عسکری چند دسته اسناد دارد کـه بـا تجزیـه و تحلیل تمامی آن ها مشخص شد که نام «حسن بن علی » در تفسیر عسکری و نیز روایات منقول از آن، ناصر اطروش است ؛ یعنی اسناد این تفسیر، طی قرون گذشته و در مراحل مختلـف نسـخه بـرداری و نقل ، تغییراتی کرده است به طوری که از یک شخصیت مذهبی تاریخی زیدی مذهب ، یعنی حسـن بـن علی عسکری اطروش، به یک شخصیت امامی مذهبی ، یعنی امام یازدهم شیعیان ع بدل شـده انـد.
(ناظمی و معارف، ١٣٩٧ش ) البته جدای از اینکه هیچ یک از آثار نام برده به ذکر تمامی اسناد تفسـیر عسـکری در منابع و نسخ خطی مختلف نپرداخته اند، توجه متمرکزی به تجزیـه و تحلیـل شـکلی و تفاوت انواع اسناد تفسیر منسوب به امام حسـن عسـکریع نیـز نداشـته انـد؛ کـه در پژوهش حاضر، به این مهم پرداخته شده است .
(صـدوق، ١٣٩٠ق ، ج١، ص١٣٧، ٢٥٤، ٢٦٦، ٢٧٤، ٢٨٢، ٢٨٨، ٢٩١، ٢٩٧، ٣٠٠، ٣٠١ ، ٣٠٥، ٣١٢؛ ج٢، ص٢، ١٢، ٥٢ و ١٦٧) قدیمیترین نسخۀ خطی تاریخ دار کتاب ه وگگدتشرش*دت:ش /شع مربـوط به ٥٧٦ق است (درایتـی، ١٣٩١ش ، ج٢٣، ص٢١٢) و نسـخه ای دیگـر در حـدود قـرن چهارم ، یعنی هم عصر شیخ صدوق(م ٣٨١ق ) تخمین زده شده اسـت ؛ بنـابراین فاصـلۀ زمانی خاصی طبق نسخۀ حدودی قرن چهارم ، با اسناد روایات تفسیر وجـود نـدارد؛ و طبق نسخۀ تاریخ دار، حداقل حدود دویست سال فاصلۀ زمـانی بـدون اسـناد تـا راوی اسناد نسخه ، یعنی شیخ صدوق، وجود دارند.