چکیده:
نظام ژئوپلیتیکی جهانی، دارای ماهیتی دیالکتیک و پویاست که در نتیجة این پویایی، در دوره های زمانی مختلف ساختار جدیدی از قدرت با ابزار و نقشة نو چرخة قدرت را در دست گرفته و نظام نوینی را با فرمولی تازه شکل دادهاند. جهان ژئوپلیتیک دوره ه ایی از نظم و بینظمی، ثبات و بیثباتی، امنیت و ناامنی، موازنه و یا عدم توازن را تجربه میکند. جهان کنونی در یک دوره «گذار ژئوپلیتیکی» قرار دارد، این دوره گذار بین دو نظم ژئوپلیتیکی قرار دارد. یکی از مختصات این دوران، افزایش نیروهای مرکزگریز در نظام بینالملل است که در پرتو آن به موازات قدرت نمایی کنشگران غیردولتی، ظهور مراکزچندگانه قدرت نیز شتاب یافته است که حاصل آن تغییر تدریجی شکل و ماهیت نظام بینالملل میباشد، البته دولتها و واحدهای سیاسی هنوز کنشگران اصلی سیاست جهانی محسوب میشوند.
شرایط خاص و ساختارهای مختلف نظام منطقهای جنوب غرب آسیا پس از در دوران جنگ سرد سبب گسترش حضور بازیگران منطقهای و فرامنطقهای گردید و این عوامل زمینه بیثباتی، ائتلاف گرایی، شکلگیری معمای امنیت، گسترش تضادهای قومی و مذهبی رافراهم نمود. یافتهها حاکی ست که پیشگیری از تهدیدهای امنیتی در آینده نیازمند درجهای از حضور فعال ایران در مسائل سیاسی _امنیتی منطقه است. واقعیتهای ژئوپلیتیک و ویژگیهای قومی، فرهنگی و مذهبی ایران به گونهای است که امنیت ملی آن را به مسائل منطقهای متصل میکند. چالشهای نوظهور امنیتی بر وابستگی متقابل امنیتی ایران با کشورهای همسایه افزوده است. برای پیشگیری از تهدیدهای آینده، ایران خواهان افزایش نقش و حضور فعال در نظام سیاسی امنیتی و نیز فعالیتهای اقتصادی _فرهنگی درسطح منطقه است. به هم پیوسته شدن مسائل نوظهور ژئوپلیتیکی و سیاسی جدید در منطقه، چالشها و فرصتهای جدیدی را برای ایران به همراه داشته است. دفع چالشهای امنیتی جدید و بهرهگیری از فرصتهای فراهم شده، نیازمند درجهای از حضور موثر ایران در مسائل سیاسی امنیتی منطقهای است.