چکیده:
بحث از اصل و آماره و بررسی اشتراکات و اختلافات آنها درعلم اصول از مباحث
مهم و تعیین کننده ایست که میتواند تاثیرات مستقیم و غیر مستقیمی در نظر مستنبط
داشته و فقه را متاثر از خود گرداند. از اینرو اهمیت بحث از این تفاوتها و بررسی آن
ها به شکل علمی و از نظر بزرگان فقهی و اصولی امری غیر قابل انکار خواهد بود. در
این تحقیق با عنایت به نظرات دو تن از علمای بزرگ تشیع یعنی حضرت امام خمینی
و حضرت آیت الله خوئی بء با بررسی دو کتاب از هر یک از بزرگواران» به این بحث
پرداخته شده است. نظرات حضرت امام از کتابهای جواهرالاصول و انوارالهدایه و
نظرات آقای خوئی از کتابهای مصباح الاصول و غایة المامول مورد تحقیق قرار
گرفته و نهایتا مقایسهای بین نظرات هر کدام در باب تفاوتهای بین اصل و اماره
انجام گرفته است. انتخاب این چهار کتاب به این جهت بوده است که تنها دراین
کتابها به صورت کامل و جامع و واضح به این مسئله پرداخته شده بود. این نوشته
با تجزیه و تحلیل اطلاعات و بررسی تطبیقی نظرات این دو دانشمند بزرگ اسلامی»
نهایتا اختلاف نظرایشان در حیث ورود و تبیین بحث مورد نظر از جانب ادله مثبته
امارات و اصول را نتیجه گرفته است.
خلاصه ماشینی:
چنانکه بعد تر دوباره با تصریح بیشتر بر این تفاوت میفرمایند: « عنایت در اماره به توسط کاشفیت و حال آنکه عنایت در اصول به بناء عملی یا تعیین وظیفه شاک و متحیر و امثال ذلک است 1 » (امام خمینی ، 1415ق ، ج1ص116) اگرچه هم اصل و هم اماره برای عمل کردن مکلف جعل شده اند و شکی در این نیست اما طبق نظر ایشان فرق در این است که عنایت در جعل امارات به کاشفیت واقع و در اصول به بناء و تعبد عملی و تعیین وظیفه مکلف شاک در حالت تحیر است و هیچگونه نظری به واقع و کشف آن ندارد.
» (خوئی ، ابوالقاسم ، 1428ق، ج2 ص 613) نتیجه گیری هر دو بزرگوار ملاک هایی برای امارات و اصول ارائه کرده اند اما ملاک هرکدام اساسا متفاوت از ملاک دیگری است؛ حضرت امام از دریچه لسان ادله امارات و اصول وارد شده و تفاوت آنها را به لسان داده است که اگر لسان دلیل، لسان تقیید واقع نباشد و عنایت دلیل به کشف واقع باشد ، مدلول اماره خواهد بود والا اصل است.
اگرچه هرکدام از این دو بزرگوار در ذیل بحثی از ابحاث اصولی این بحث را بیان نموده اند لذا حیث ورود و نگاهشان به این بحث از همان زاویه بوده است؛ مثلا حضرت امام در انوار الهدایه چون در ذیل بحث اماریت استصحاب سخن از این تفاوت به میان آورده اند ، ناظر به لسان دلیل بوده و از این جهت فرق بین اصل و اماره را بیان کرده اند و در جواهر الاصول ذیل بحث اجزاء در امارات و در رد نظر مشهور در وحدت لسان ادله امارات و اصول این مطلب را ذکر کرده اند.