چکیده:
عنصر رمز در ادب فارسی مخصوصا در ادبیات منظوم عرفانی کاربرد فراوان دارد. در واقع رمز، حامل پیامی انتزاعی و روحانی است که در بستر کلمات رایج پنهان است. رمز، اندیشۀ مجرّد عرفانی را عینیّت میبخشد و دریافتهای شهودی عارف را از دنیای اسرارآمیز عشق، در دایرۀ الفاظ معمول میگنجاند. بنابراین نیاز به تاویل و تفسیر دارد. در حوزۀ عرفان، معشوق حقیقی همواره با ویژگیهای معشوق مجازی همچون زلف و خط و خال به تصویر کشیده شده است. در این زنجیرۀ معنایی، شانه هم یار ناگسستنی زلف محسوب میشود و دارای معنای رمزی است. شانه از یکسو رمز خود عاشق و دل اوست. یعنی رمز عاشقی که سالک زلف خم در خم یار است و در این راه تمام بلاها را به جان میخرد تا مشکلات طریقت را هموار سازد و به سرمنزل مقصود راه یابد و از سوی دیگر رمز هدایت و رحمت الهی است. یعنی معشوق است که شانه را وسیلۀ هدایت دلهای عاشقان قرار میدهد و با شانه کشیدن بر زلف به دلبری و جلوهگری خویش میافزاید و گره از کار دلهای عاشق گرفتار در پیچ و خم زلفش بر میگشاید. با رمزگشانی از شانه در شعر فارسی و کارکرد دوگانۀ آن در معنای رمزی و نسبتش با زلف هستی میتوان پارهای از مبهمات ادبی و عرفانی را گرهگشایی کرد.
Abstract:
The element of the symbol in Persian literature, especially in mystic rhymed literature has very usages. In fact, the symbol is included abstract and spiritual message which id hidden within common words. The symbol makes concrete mystic abstract ideas and includes gnostic intuitive inspirations from love mysterious world within the common words. Thus, it needs to interpret and construe. In the realm of Gnosticism, real lover always has illustrated along with virtual sweetheart features such as disheveled hair, eyebrow, and spot. In this semantic chain, the comb is nondisjunction of disheveled hair and has a symbolic meaning. Comb, on the one hand, is the symbol of the lover and his/her heart. That is the symbol of a lover who is mystic of lover’s disheveled hair. It tolerates the whole of disasters to smooth gnostic problems and approaches to the end. On the other hand, it is the symbol of God’s guidance and blessing. It is a sweetheart who makes comb as a tool for the guidance of lovers’ hearts and increases her coquetry and pizzazz and unseals problems of lovers. By encoding of comb symbols in Persian poetry and its double usages (symbolic meaning and its relation with cosmos’s hair, we can encode some literary and mystic ambiguities.
خلاصه ماشینی:
سنايي هم در مورد مقام خاموشي در عين گويايي گفته است : اگر گويا و پيدايي يکي خاموش پنهان شو خوشا خاموش گويا و خوشا پيداي پنهاني (سنايي، ١٣٨٨: ٣٢٢) شانه که در شعر فارسي رمز سالک عاشق است ، به دليل حضور در مقام خاموشي است که پيچ و تاب زلف محبوب را طي ميکند و گردنه هاي دشوار سلوک را درمينوردد.
رمز هدايت و رحمت الهي گاهي شانه وسيله اي ميشود در دست معشوق تا با آن زلف هستي را زير و رو کند و دل هاي عاشق مانده در پيچ و خم زلف را بيرون آورده ؛ مشمول هدايت و رحمت بيمنتهاي خود سازد.