چکیده:
طرح اتصال آب های شمال و جنوب ایران در مقاطع زمانی مختلف مطرح شده است. طراحان این طرح، یکی از اهداف اصلی آن را اتصال دریای خزر به آب های آزاد جنوب ایران با هدف اصلی گسترش حمل ونقل دریایی برشمرده اند. درحال حاضر دریای خزر از دو مسیر «کانال ولگا-دن» و «آبراهه ولگا-بالتیک» به دریاهای آزاد، راه دارد. البته هر کدام از این مسیرها دارای محدودیت های خاص خود، ازجمله محدودیت در ظرفیت حمل ونقل هستند. تا به حال کامل ترین مطالعه در مورد اتصال دریای خزر به آب های جنوب ایران در سال 1376 توسط جهاد سازندگی انجام شده است. بر این اساس مسیرهای مختلفی برای اتصال مذکور پیشنهاد شده است که درنهایت مسیر شرقی با طول 2000 کیلومتر به عنوان گزینه منتخب (بین دریای خزر و دریای عمان) پیشنهاد شده است. طرح اتصال دریای خزر به آب های جنوب ایران را می توان از مناظر مختلفی بررسی کرد. مهم ترین این جنبه ها عبارتند از: حمل ونقل، اقتصادی-اجتماعی، زیست محیطی و منابع آب. تحلیل های کارشناسی حاکی از آن است که به دلیل محدودیت ظرفیت شناورهای عبوری، کانال مذکور کارایی چندانی برای ترابری نفتی یا کشتیرانی کانتینری نخواهد داشت و این امر توجیه اقتصادی نهایی طرح را با تردید مواجه خواهد نمود. از طرف دیگر نحوه تامین اعتبارات هنگفت مورد نیاز برای این طرح با توجه به وضعیت فعلی اقتصادی کشور و افق پیش روی آن نیز مبهم است. همچنین به دلیل احتمال تغییرات ناخواسته در فون و فلور مبدا و مقصد و تسهیل دسترسی به مناطق جدید، بررسی همه جانبه و ارزیابی آثار زیست محیطی مورد نیاز است. موضوع چالش های ژئوپلیتیکی ازجمله تقسیم کشور به بخش شرقی و غربی، احتمال ایجاد وابستگی اعتباری و فناوری به خارج و همچنین احتمال ایجاد برخی چالش ها با همسایگان ذی ربط نیز باید مد نظر قرار گیرد. از منظر منابع آب نیز باید عنوان کرد که تامین آب کانال مذکور از محل آب های سرزمینی و شیرین سازی آب دریا بسیار چالشی و محل تردید است.