چکیده:
فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق، منطقه دریای خزر را از یک موقعیت جغرافیائی محض و آرام خارج نمود و فرصت ها و چالش های زیادی را به لحاظ ژئوپلیتیک برای ایران و روسیه بوجود آورد. این تحول بنیادین باعث تغییر در مرزهای سیاسی پیرامون دریای خزر گردید و بر رژیم حقوقی این دریا هم تاثیرگذاشت. سیاست ها و رویکردهای ایران و روسیه در قبال رژیم حقوقی دریای خزر هم دچار تحول و تغییر اساسی گردید. همزمان با بروز اختلاف نظر و دیدگاه کشورهای ساحلی درباره رژیم حقوقی و نحوه بهره برداری از منابع دریای خزر، زمینه مناسب برای حضور و مداخله قدرتهای فرامنطقه ای و بزرگ در دریای خزر فراهم شده بود. در چنین شرایطی، همسوئی سیاست های ایران و روسیه برای مدیریت تحولات رژیم حقوقی دریای خزر و جلوگیری از تبدیل دریای خزر به منطقه جدید تنش و همچنین نزدیک نمودن دیدگاه ها و مواضع سایر کشورهای ساحلی بسیار مهم و تاثیرگذار بوده است. پرسش اصلی و محوری مقاله حاضر این است که سیاستهای ایران و روسیه در قبال رژیم حقوقی دریای خزر چه تاثیری بر گسترش همکاریهای پنج جانبه میان کشورهای ساحلی دریای خزر داشته است؟ در مقاله حاضر این فرضیه به آزمون گذاشته می شود که سیاستهای ایران و روسیه در قبال رژیم حقوقی دریای خزر - فارغ از ذهنیتهای منفی تاریخی گذشته بین دو کشور– به دلایلی همچون پیوستگی جغرافیائی، الزامات منطقه ای، سرنوشت مشترک و آسیب پذیری دریای خزر ناشی از حضور قدرت های بزرگ و نگرانی از بروز بی ثباتی و ناامنی در دریای خزر ، بیشتر هم گرا بوده و به تقویت همکاری ها و انعقاد اسناد مختلف همکاری پنج جانبه میان کشورهای ساحلی منجر شده است. مقاله حاضـر از نوع تحلیلی - توصیفی و روش مورد استفاده اسـتنتاجی است و داده ها با استفاده از منابع اینترنتی و کتابخانـهای مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند.
The collapse of the former Soviet Union, drew the Caspian Sea region out from a pure and calm strategic region and created numerous geopolitical opportunities and challenges for Iran and Russia. This fundamental development caused change in the surrounding Caspian Sea’s political borders and impacted on the legal status of the sea. Iran and Russia’s policies and approaches towards the Caspian Sea legal status fundamentally altered, as well. At the same time, with the emergence of differences of opinions and views among the coastal countries on the legal status and the way to exploit the Caspian Sea resources, there was created a fertile bed for presence and interference of big and extra-regional countries in the Caspian Sea. Under such circumstances, Iran/Russia policy alignment for managing the legal status developments of the Caspian Sea and preventing it from becoming a new hotbed of tensions , as well as, nearing together the opinions and positions of the other coastal countries has been crucial. The pivotal and main question of the present article is what impact Iran and Russia policies toward the legal status of the Caspian Sea can have on the expansion of penta-lateral cooperation among the Caspian Sea coastal countries. In the present paper this question is put to test whether Iran/Russia policies towards the Caspian Sea legal system- apart from the negative historical mindsets between the two countries- due to reasons like geographical continuity, regional requirements, joint destiny and the Caspian Sea vulnerability resulting from presence of the big powers, and concerns about emergence of instability and insecurity in the Caspian Sea, have been more convergent and led to strengthening of cooperation and conclusion of various documents of penta-lateral cooperation among the coastal countries. The present paper is of the Analytical-Descriptive type and the method used is inferential and the data has been analyzed using library and Internet sources.
خلاصه ماشینی:
البتـه در نخسـتين سـال هـاي پـس از فروپاشي شوروي سابق به دليل اولويت بالاي روابط بـا غـرب نـزد مقامـات کـرملين ، روسـيه جايگاه مناسبي براي ايران و منطقه درياي خزر قائل نبود، اما پس از به قدرت رسيدن پوتين از سال ٢٠٠٠ ميلادي، اولويت سياست خارجي روسيه توجه ويژه به درياي خـزر و گسـترش تعامل با ايران بوده است .
به هر حال هدف اصلي سياست روسيه در دوران پـوتين از ابتـداي سال ٢٠٠٠ ميلادي تا سال ٢٠٢٢ ميلادي در قبال رژيـم حقـوقي دريـاي خـزر؛ اولا تـلاش براي حل و فصل مشکلات و اختلافات بـا کشـورهاي همسـايه خـود قزاقسـتان و جمهـوري آذربايجان و تثبيت مواضع روسيه در خصوص نحوه تقسيم بنـدي منـاطق دريـائي و تحديـد حدود بستر و زير بستر مناطق شمالي کـف دريـاي خـزر بـه منظـور بهـره منـدي از منـافع اقتصادي دريا و ثانيا حفظ و تقويت ثبات و امنيت در درياي خزر، جلوگيري از تبـديل شـدن درياي خزر به منطقه جديد تنش و ممنوعيت حضور نيروهاي نظامي بيگانه در دريـاي خـزر بوده است .
اين سند بـه خـاطر ايـن از اهميـت برخوردار است که در اجلاس وزراي امور خارجه کشورهاي سـاحلي دريـاي خـزر در مسـکو( دسامبر٢٠١٧) مقرر شده بود اين پروتکل به عنوان پيش شرط امضاي کنوانسـيون وضـعيت حقوقي درياي خزر و قبل از برگزاري پنجمـين اجـلاس سـران خـزر بـه امضـاي کشـورهاي ساحلي خزر برسد.
com/world/2018/aug/12/landmark-caspian-sea-deal-signed- among-five-coastal-nations , Accessed on: 12 August 2019.
com/post/102f4ts/the-new-convention-on-the- legal-status-of-the-caspian-sea-new-opportunities-and , Accessed on: 25 April 2019.