چکیده:
یکی از روشهای کشف معانی واژهها، در نهج البلاغه توجه به مفاهیم همنشین است که نقش مکمل در فهم مقصود نهج البلاغه از ایراد واژگان دارد.پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی بر آن است که واژه علم را در نهج البلاغه بر پایه روابط هم نشین، مورد واکاوی و تجزیه و تحلیل قرار دهد. واژه علم از پربسامدترین واژه ها در قالبهای مختلف اشتقاقی در نهج البلاغه است. حضرت علی علیه السلام با بهره مندی از معارف بلند الهی و برای تعالی جایگاه انسان و ارزشهای انسانی، به سوی فراگیری علم نافع دعوت و از پرداختن به علم غیر نافع بر حذر میدارد. برآیند پژوهش نشان میدهد. مؤلفه های معنایی علم در دو محور آثار ونتایج قابل ارایه است. واژگانی از قبیل : حلم،تفکر، تعقل وعمل از لوازم علم و واژگان فهم، بصیرت، حکمت، معرفت، یقین،منفعت و خیر ازآثار ونتایج علم ودر رابطه تقابلی واژگان جهل وجاهل با مرکزیت علم، پیکرهای را تشکیل میدهند که اجزای آن در یک حوزه معنایی به صورت هم نشین برای تقویت معنی علم، در کنار این واژه قرار میگیرند. نتایج حاصل نشان میدهد، واژگان همنشین تفکر، تعقل،عمل و حلم با علم دارای رابطه معنا داری بوده و تشدید کننده آن می باشد.
A method to discover the meaning of words in Nahj al-Balagha is through attention to concepts sitting next to each other. This method plays a supplementary role in understanding what the book means by the words it uses. The present study seeks to analyze the word “science” (ilm) based on syntagmatic relations. The word is one of the most frequently used in Nahj al-Balagha in a variety of derivative forms. Enjoying divine eminent knowledge, Imam Ali (PBUH) invites, for the sake of the excellence of human beings’ status and of human values, to learning beneficial science, and proscribes non-beneficial science. The research results show that semantic components of knowledge can be presented on two syntagmatic axes: requirements, and effects and results. Words such as “forbearance”, “thought”, “reasoning”, and “practice” are the requirements of science and those such as “understanding”, “insight”, “wisdom”, “knowledge” (ma’rifat), “certainty”, “benefit”, and “good” are among the effects and results of science and centered upon science in an oppositional relation to words “ignorance” and “ignorant” form a configuration whose parts in one semantic field sit next to the word science in order to amplify its meaning. The words sitting next to “science”, namely, “thought”, “reasoning”, “practice”, and “forbearance” have a significant relation with the word and heighten its meaning.
خلاصه ماشینی:
واژگانی از قبیل : حلم ،تفکـر، تعقـل وعمـل از لوازم علم و واژگان فهم ، بصیرت ، حکمت ، معرفت ، یقین ،منفعت و خیر ازآثار ونتـایج علـم ودر رابطه تقابلی واژگان جهل وجاهل با مرکزیت علم ، پیکـره ای را تشـکیل مـیدهنـد کـه اجزای آن در یک حوزه معنایی به صورت هم نشین برای تقویت معنی علـم ، در کنـار ایـن واژه قرار میگیرند.
سعی این پژوهش بر آن است تا بر پایه علم معناشناسی به دو سوال ذیل پاسخ دهد: ١- واژگان هم نشین علم در نهج البلاغه کدامند؟ ٢- مؤلفه های معنایی علم برپایه روابط هم نشین چیست ؟ نتایج این پژوهش تبیین میکند که چگونه از طریق روابط هـم نشـینی، واژه هـایی ماننـد جهل و جاهل ، فهم ،، بصیرت ،حلم ، حکمت ،تفکر،تعقل ، معرفت ، یقین ، منفعت ، عمـل ، خیـر میتوانند مفهوم علم را تداعی نمایند.
ضمن اینکه کاربردهای معنایی علم متفاوت بـوده و ایـن تعـدد کـاربرد می تواند منجر به برداشت های تفسیری ناصحیحی از روایات گردد که با کمک معناشناسـی می توان میزان این خطا را کاهش داد، لذا برای دسترسی به فهم بهتر متن نهـج البلاغـه ، لازم است معنیشناسی واژگان نهج البلاغه با رویکردهای جدیـد معنـیشناسـی مـورد بررسـی و مداقه قرار گیرد.
به منظور بررسی معنا و مفهوم علم در سه نظام واژگـانی جـاهلی، قـرآن کـریم و فرهنگ لغت قدیم مرور مختصری به این منابع خواهیم داشت ابن فارس از لغویان مشهور در معجم مقاییس اللغه آورده است : «العین و اللام و المیمُ اصل صحیحٌ واحدٌ،َ یدُلُّ علی أَثرٍ یتمَیزُ عَن غیره ِ» (ابـن فـارس ، ١٤٠٤: (109 علم یک ریشه صحیح است که بر وجود اثـری در چیـزی دلالـت دارد کـه بـا آن اثـر و نشانه از دیگری متمایز می شود.