چکیده:
آثار ادبی متناسب با نوع ادبی، شاخصههایی مییابند. تنوع محتوایی در بعضی از آثار ممکن است زمینۀ آشفتگی و عدم تناسب زبان با شاخصههای نوع را فراهم آورد. هفتپیکر اثری است که تنوع محتوایی از ارزشهای آن نکاسته است. تناسب زبان با شاخصههای صوری و محتوایی در انواع ادبی و ظرایف پیوند هنری زبان و معنا در لایههای مختلف، از عوامل اعتلای این اثر است. از آنجا که اثرِ ادبی متشکل از لایههای درهمتنیدهای است، تحلیل متن هفتپیکر با رویکرد سبکشناسی لایهای، شیوهای کارآمد در کشف ظرایف هنری و ظرفیتهای زبانیِ بهکاررفته در هر لایه است. لایههای زبانی هفتپیکر متناسب با تغییر محتوا در هر بخش، شاخصههایی در لایههای زبان مییابد. نظامی فراخور محتوا که رنگ تعلیمی، غنایی و حماسی به خود میگیرد، با ایجاد تناسب میان شاخصههای زبان و محتوا، گزینش و نحوۀ کاربرد واحدهای زبانی، پیوند درونی لایههای زبان، تنش در عناصر زبان و ایجاد دلالتمندی، سبب حرکت زبان در راستای تقویت محتوا و تبلور نوع ادبی در آن بخش میشود. در بخشهای تعلیمی، بهرهمندی از شاخصههای صوری و محتواییِ این نوع، سبب استحکام زبان در این اثر شده است.
خلاصه ماشینی:
در اين جستار سعي بـر آن اسـت بـا تأکيـد بـر ظرفيت هاي زباني در لايه هاي مختلف در بخش هايي از هفت پيکر (ستايش سخن و اندرز فرزند خويش ) ظرايف پيوند هنري زبان و معنا و عناصر مؤثر در ايجاد فضاي مناسب در لايه هاي زبان ، براي انتقال مفاهيم تعليمي، کشف و عوامل ايجادکنندة فضـاي تعليمـي در لايه هاي زبان بازنمايي شود.
ظرفيت هاي وزني، ظرايف معنايي قافيه ، سامان مندي واج ها، تکرار و ساخت هاي متقارن از مؤلفه هايي است که در تحليل لايۀ آوايي در بازنمود پيوند هنـري زبان و معنا و چگونگي تبلور نوع ادبي در بخش هاي مختلف هفت پيکر مؤثر است .
در تحليل لايۀ واژگاني، افزايش بسامد ضـمير «تـو»، بسـامد بالاي افعال تعليمي، استفاده از اصطلاحات و مفاهيم تعليمـي، تقابـل هـاي دوگانـه و کـاربرد دوسويۀ معنا در قالب واژه ها، ترکيب هايي که يک سويۀ معنا متمايل به محتواي تعليمي اسـت ، از ظرفيت هاي زباني و هنري است که ميتواند سبب پيوند دروني زبان با محتوا گردد.
اگرچه نظامي در آثار ديگر نيـز بـه اهميـت خـرد اشاره دارد، آنچه در اينجا اهميت مييابد، آن است که در اين بخش ، موسيقي مهيج حاصـل از ظرفيت ها وزني در خدمت محتوا قرار ميگيرد و سبب ترغيب دروني خواننده بـه هنرآمـوزي و خردورزي و بيان سخنان بيعيب که از شاخصه هاي تعليمي هسـتند مـيشـود.
نظامي در بخش هاي تعليمي، اساساً متناسب با متن ، واژه هايي را برميگزيند کـه داراي مفهـوم تعليم و تهذيب هستند و سبب پيوند دروني زبان با محتوا ميشود.