چکیده:
هدف این پژوهش تبیین ماهیت معنویت از دیدگاه اسلام است لذا پژوهش حاضر ازنظر هدف، پژوهشی توسعهای و ازنظر معرفتشناسی پژوهشی کیفی است که با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفت. روش تحلیل دادهها در این پژوهش، تحلیل مفهومی پیشرونده است. برای این منظور ابتدا مفهوم معنویت، سپس رویکردها (جریانهای فکری) مرتبط با معنویت به شیوه تحلیلی موردمطالعه قرارگرفته تا از طریق تحلیل و ارزیابی این رویکردها به سمت استنباط مفهوم معنویت و کشف جوهره اصلی آن یعنی ماهیت معنویت، ویژگیهای انسان معنوی، و ابعاد معنویت دینی از نگاه اسلام، درک نسبتاً جامعی از معنویت دستیابیم. نتایج و یافتههای این پژوهش نشان داد که معنویت دینی کیفیت (حالتی) روحانی است که در اثر ارتباط انسان با عالم معنا و واجبالوجود (خدای متعال) از مسیر عبودیت و بندگی خدای متعال و بر مبنای مبانی معرفتشناختی و احکام اسلام همچنین ارزشهای اخلاق اسلامی برای دستیابی به بالاترین سطح از قرب الهی، قلب سلیم و حیات طیبه شکل میگیرد. از این دیدگاه انسان معنوی دارای ویژگیهایی شامل احساس فقر و نیاز به خداوند، اعتقاد به وجود و یگانگی خدا، اعتقاد به عالم غیب، اعتقاد به معاد، اعتقاد به هدفمندی آفرینش، اعتقاد به اختیار انسان، خودشناسی، معرفت به احکام دین و التزام عملی به آنها و معرفت به ارزشهای اخلاقی و التزام عملی به آنها است همچنین معنویت اسلامی دارای چهار بعد شامل بعد معرفتی، عاطفی، ارادی و کنشی است.
الغرض من هذه الدراسه هو شرح طبیعه الروحانیات من منظور الاسلام ، لذلک فان الدراسه الحالیه
هی بحث تنموی من حیث الهدف وبحث نوعی من حیث نظریه المعرفه ، والذی تم باستخدام المنهج
الوصفی التحلیلی. طریقه تحلیل البیانات فی هذا البحث هی التحلیل المفاهیمی التدریجی. لهذا الغرض ، اولا
، مفهوم الروحانیه ، ثم تم دراسه المناهج )التیارات الفکریه( المتعلقه بالروحانیه بشکل تحلیلی لتحلیل وتقییم
هذه الاسالیب لاستنتاج مفهوم الروحانیه واکتشاف جوهرها ، ای طبیعه الروحانیه ، وخصايصها. الرجل
الروحی وابعاد الروحانیه الدین من وجهه النظر الاسلامیه ، نحصل علی فهم شامل نسبیا للروحانیه.
اظهرت نتايج ونتايج هذه الدراسه ان الروحانیه الدینیه هی صفه روحیه )حاله( یتشکل بسبب علاقه الانسان
بعالم المعنی و واجب الوجود )الله سبحانه وتعالی( من خلال العباده والعبودیه لله سبحانه وتعالی ، وقايمه
علی المبادي والقواعد المعرفیه للانسان و قايمه علی احکام الاسلام وکذلک القیم الاخلاقیه الاسلامیه لتحقیق
اعلی مستوی القرب من الله ، والقلب السلیم ، والحیاه الطیبه. من وجهه النظر هذه ، یتمتع الانسان الروحی
بخصايص تشمل الشعور بالفقر والحاجه الی الله ، والاعتقاد بوجود الله ووحدانیته ، والاعتقاد بالعالم الغیبیه
، والاعتقاد بالقیامه ، والاعتقاد بهادفیه الخلقه ، والاعتقاد بالاختیار البشریه ، معرفه النفس ، ومعرفه احکام
الدین ، والالتزام العملی بها ، ومعرفه القیم الاخلاقیه ، والالتزام العملی بها ، کما ان للروحانیه الاسلامیه
اربعه ابعاد تشمل الابعاد المعرفیه والعاطفیه والارادیه والفعلیه .
The purpose of this study is to explain the nature of spirituality from the perspective of Islam. Therefore, the present study is a developmental research in terms of purpose and a qualitative research in terms of epistemology, which was done using a descriptive-analytical method. The method of data analysis in this research is progressive conceptual analysis. For this purpose, first the concept of spirituality, then the approaches (currents of thought) related to spirituality have been studied analytically to analyze and evaluate these approaches to deduce the concept of spirituality and discover its essence, namely the nature of spirituality, characteristics of spiritual man, and dimensions of spirituality. Religion From the Islamic point of view, we get a relatively comprehensive understanding of spirituality. The results and findings of this study showed that spirituality is a spiritual quality (state) that is due to man's relationship with the world of meaning and obligatory existence (God Almighty) through worship and servitude to God Almighty and based on epistemological principles and rules of Islam as well as Islamic moral values for Achieving the highest level is formed by nearness to God, a sound heart, and a good life. From this point of view, spiritual man has characteristics including feeling of poverty and need for God, belief in the existence and oneness of God, belief in the unseen world, belief in resurrection, belief in purposefulness of creation, belief in human free will, self-knowledge, knowledge of religion and practical commitment. It is to them and knowledge of moral values and practical commitment to them. Also, Islamic spirituality has four dimensions including the epistemological, emotional, voluntary, and the action dimensions.
خلاصه ماشینی:
سؤال ١) مفهوم معنويت ديني ازنظر اسلام چيست ؟ بررسي تعاريف ارائه شده ، نشان ميدهد کـه انديشـمندان و صـاحب نظـران در تعريـف و تبيـين معنويت ، گاه آن را حالتي روحاني در مقابل امور مادي (امام خميني، ١٣٨٥؛ مطهـري، ١٣٨٨، ج ٤، ص ١٢٣؛ خسرو پناه ،١٣٩٣؛ موسوي نسب ،١٣٩٣) و گاهي به معناي ارزش هاي اخلاقي (مقام معظـم رهبري ، ١٣٩٧؛ مطهري، ١٣٧٣)گاهي بـه معنـاي غيـب و ملکـوت (امـام خمينـي، ١٣٨٥؛ مطهـري، ١٣٨٧، ص ٢٤٥؛ سقاي بيريا،١٣٨٧) گاهي به معنـاي سـير و سـلوک/ نـوعي حيـات و يـا زنـدگي خاص (ميرزايي و دلير صف آراي اخگر، ١٣٩٧)، گاه به عنوان معنابخشي بـه زنـدگي (ميـت روف و ٢٥٢ سال سيام | شماره پنجاه و چهارم | بهار ١٤٠١ دنتون ، ١٩٩٩؛ کاله ، ٢٠٠٤) گاه نوعي احساس نسبت به حقايق عالم (کازينز، ١٩٨٦)،گاه رابطه بـين دين و معنويت (مطهري، ١٣٨٧، ص ٢٥٣) گاهي به معناي حالات عرفاني (مطهـري،١٣٨١، ج ١، ص ١٤٢؛ ذاکري، هويدا و نجفي ،١٣٩٠) معرفي ميکنند کـه در ادامـه بـه توضـيح مختصـري پيرامـون آن ها خواهيم پرداخت : الف ) يکي از مواردي که در تعريف معنويت نقش اساسي دارد، رابطـه ديـن و معنويـت اسـت هرگاه به موضوع معنويت ، در قالب اين رابطه بنگريم ، دو ديدگاه عمـده وجـود دارد.