چکیده:
مُنشی نِوِلکشُور روزنامهنگار، مترجم و ناشر هندی است که با نشر کتاب به زبان فارسی در ترویج زبان و ادب فارسی در خارج از مرزهای ایران تأثیر فراوانی داشته است. گرچه کتابهای چاپ سنگی فارسی این مطبعه بهلحاظ متن متنوع و متعددند، ولی این کتابها بهلحاظ ویژگیهای بصری، تزیینات و تصاویر از ویژگی خاصی برخوردار نیستند. آنچه در تزیینات این کتابها شاخص و منحصربهفرد است صفحات عنوان منشورات چاپخانه مُنشی نِوِلکشُور است که دارای تزیینات و ترکیبهای بصری منحصر به فرد و ویژگیهای بصری ویژهای است که آنها در میان کتابهای چاپ سنگی ایران و هند شاخص و متفاوت میکند. این ساختار در سالهای بعدی الگویی برای دیگر کتابهای هند و آسیای میانه میشود.
این پژوهش با هدف تبیین ویژگیهای بصری صفحاتعنوان در منشورات این مطبعه انجام شده و در پی پاسخ به این پرسش است که ویژگیهای بصری طراحی صفحهعنوان در کتابهای چاپ سنگی فارسی این مطبعه، از منظر بهرهگیری از نقشمایهها و اطلاعات قیدشده در صفحهعنوان، چگونه بوده است؟ روش تحقیق توصیفی – تحلیلی است. جامعهی پژوهش شامل نسخههای موجود در کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته که، از آن میان، تا رسیدن به نقطه اشباع، 200 صفحهعنوان از کتابهای چاپ سنگی فارسی از منشورات مُنشی نِوِلکشُور (طبعشده بین سالهای 1282-1326ق. / 1865-1909م.)، انتخاب و بررسی شده است.
نتایج این پژوهش نشان میدهد که صفحهعنوانها در منشورات این انتشارات دارای یک ویژگیهای بصری برای قرارگیری اطلاعاتی چون یاد خداوند، عنوان کتاب، نام پدیدآورنده، تاریخ طبع، محل نشر و ناشر در بخشهای مختلف صفحه است. در طراحی صفحاتعنوان از طیفی از تزیینات انتزاعی تا فیگوراتیو (گیاهی)، شامل انواع واگیرهها، استفاده شده است. همچنین در هر کدام از این بخشها از عبارات شعرگونه و مقفا، منتهی به حروف مدور استفاده شده که در آنها با تکرار حروف، به ویژه حروف مدور، ریتم در نگارش را ایجاد کرده است.