چکیده:
دشت فراهان یکی از دشتهای حاصلخیز در جنوبغربی فلاتمرکزی با حدود پنجهزار کیلومترمربع وسعت است. مطالعات باستانشناسی مؤید این است که دشت فراهان از اواخر دوران نوسنگی تا عصر حاضر، پیوسته موردتوجه انسان قرار داشته، بهنحویکه حتی امروزه نیز از تراکم استقراری قابلملاحظهای برخوردار است. یکی از دورههای استقراری این دشت که با توجه بهوجود آثار و شواهد باستانی چون آتشکدۀ فردُغان و قلاع و تپههای بزرگ و کوچک، از اهمیت بالایی برخوردار است، دورۀ ساسانی است که حتی منابع تاریخی به آبادانی دشت فراهان در آن دوره اشاره نمودهاند. باوجوداین، تاکنون درزمینهٔ مطالعۀ علمی باستانشناسی دورۀ ساسانی، اقدام قابلتوجهی صورتنگرفته است و بهنحویکه پرسش درمورد چگونگی وضعیت این دشت و عوامل مختلف تأثیرگذار بر ساختار استقراری در دورۀ ساسانی بیپاسخمانده است؛ ازاینرو، نگارندگان در این پژوهش با تکیهبر دادههای حاصل از بررسی باستانشناختی، منابع تاریخی و اطلاعات رسوبشناسی منطقه، سعیبر پاسخگویی به پرسش فوق در جهت ترسیم وضعیت دشت فراهان در دورۀ ساسانی را دارند. تحقیق فوق براساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و ازنظر ماهیت و روش از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی با تأکید بر جنبۀ تاریخی است. نتایج بیانگر آن است که هرچند شرایط اقلیمی مساعد در سدههای قبل از ساسانیان در دشت فراهان ایجاد و موجب رشد استقرارها شد، اما بهمرور و در طول دورۀ ساسانی اقلیم گرم و خشک در منطقه حاکم شده است؛ بااینوجود، تداوم رشد استقرارها در این دورۀ ادامه یافت که مبتنیبر استقرارهای روستایی متعدد کوچک و متوسط است. بهاحتمالزیاد تداوم استقرارها و رشد آنها در این دورۀ تکیهبر عوامل انسانی، همچون پیشرفت فناوری درزمینهٔ بهرهبرداری از منابع آبی جهت غلبهبر محدودیتهای محیطی دارد.