چکیده:
دعا و مناجات با پروردگار، از روحانیترین لحظات زندگی هر انسان خداشناس و دینمدار است و مثنوی معنوی نیز بهعنوان شاهکار عرفانی زبان فارسی سرشار از دعا و مناجاتهایی است که مولانا گاه از زبان خود و گاه از زبان شخصیتهای مثنوی بیاننمودهاست. دعا و مناجاتهای مثنوی ، دارای کنشهای گفتاری خاصی است که نشانگر معنی ثانوی آنهاست. نظریه «کنش گفتاری» بهعنوان یکی از مباحث مهم تحلیل گفتمان در حوزه دانش زبانشناسی در آغاز توسط «آستین» مطرحشد و سپس، «سرل» طبقهبندی پنجگانهای را برای آن ارائهداد. پایۀ نظریه کنش گفتاری سرل بر این استوار است که نقشهای فعل و بهدنبال آن جمله را در فرایند گفتمان میتوان به پنج دسته کنشهای اظهاری، عاطفی، ترغیبی، تعهّدی و اعلامی تقسیمبندیکرد. در پژوهش حاضر تلاششدهاست به شیوۀ تحلیل محتوایی و برمبنای تئوری کنشهای گفتاری سرل، به تحلیل دعاها و مناجاتهای مثنوی پرداختهشود. نتایج بهدستآمده از پژوهش نشانمیدهد، هریک از دعاها و مناجاتهای مولانا دارای کنش گفتاری خاصی است و از میان طبقهبندی پنجگانه سرل، «کنش ترغیبی» نسبت به دیگر کنشهای گفتاری بسامد بالایی دارد و «کنش اعلامی» در آنها بهکارنرفتهاست.
Prayers and supplications to God are one of the most spiritual moments in the life of every theologian and religious person. The prayers and supplications of Masnavi have special verbal actions that indicate their secondary meaning. The theory of "speech action" as one of the most important topics in discourse analysis in the field of linguistics was first proposed by Austin, and after him, Searle proposed a fivefold classification for it. The basis of Searle's theory of speech action is based on the fact that the roles of the verb and the following sentence in the process of discourse can be divided into five categories: expressive, emotional, persuasive, obligatory and declarative actions. In the present study, an attempt has been made to analyze the prayers and supplications of Masnavi based on the method of content analysis, and Searle's theory of speech actions. The results of this research show that each of Rumi's prayers and supplications has a specific speech action among Searle's five categories. The results show that "persuasive action" has higher frequency than the others and "declarative action" is not used.
خلاصه ماشینی:
پایۀ نظریه کنش گفتاری سرل بر این استوار است که نقشهای فعل و بهدنبال آن جمله را در فرایند گفتمان میتوان به پنج دسته کنشهای اظهاری، عاطفی، ترغیبی، تعهّدی و اعلامی تقسیمبندیکرد.
نتایج بهدستآمده از پژوهش نشانمیدهد، هریک از دعاها و مناجاتهای مولانا دارای کنش گفتاری خاصی است و از میان طبقهبندی پنجگانه سرل، «کنش ترغیبی» نسبت به دیگر کنشهای گفتاری بسامد بالایی دارد و «کنش اعلامی» در آنها بهکارنرفتهاست.
با توجه به این امر نقش جامعهشناسی زبان بهعنوان الگوی رفتاری جامعه در میان مردم نمایانمیشود (باقری، 1377: 59) کنشهای گفتاری از دیدگاه سرل به پنج کنش «اظهارى، تعهدی، عاطفی، ترغیبی، و اعلامی» تقسیممیشود: 1- هدف از «کنش اظهاری» توصیف حالت یا حادثهای است که گوینده عقیده خود را درباره درستی و نادرستی (صدق و کذب) یک مطلب اظهارمیکند.
5- «کنش اعلامی» نیز شامل کنشهای گفتاری است که به محض بیان آنها، در جهان بیرون تغییراتی واقعی ایجادمیشود(سرل، 1999: 17) از آنجا که مؤثرترین این کنشها وابسته به نهادهای اجتماعی و قانونی است، میتوان آنها را «کنشهای نهادینه» نامید.
مثنوی معنوی نیز بهعنوان شاهکار عرفانی مولانا، سرشار از دعاها و مناجاتهای عرفانی است که براساس طبقهبندی پنجگانه «سرل»، دارای کنشهای گفتاری خاصی هستند و نمایانگر معنی ثانوی آنهاست.
«کنش اعلامی» نیز شامل کنشهای گفتاری است که به محض بیان آنها، در جهان بیرون تغییراتی واقعی ایجادمیشود.