چکیده:
زمینه و هدف: مرتضیقلیخان شاملو یکی از رجال حکومتی، ادبی و فرهنگی عصر صفوی است و ازآنجاکه در زمرۀ پیشگامان و سرآمدان خط شکسته است، بیشتر به جنبۀ خوشنویس بودن او توجه شده است و شرح احوال و آثار وی در کتابهای تاریخ ادبیات ذکر نشده است. مرتضیقلیخان دو دیوان شعر به زبانهای فارسی و ترکی دارد. خود وی تعداد ابیات دیوانش را قریب به بیست هزار بیت عنوان کرده است. در این پژوهش قصد داریم با بررسی سبک شعر او جایگاه ادبی وی را مشخص کنیم.
روش مطالعه: در مقالۀ حاضر بر اساس مطالعات کتابخانه ای و با روش توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی و تحلیل ویژگیهای سبکی اشعار فارسی مرتضیقلیخان شاملو پرداخته شده است.
یافته ها: اغلب مضامین رایج در سبک هندی در شعر مرتضیقلیخان وجود دارد. ازآنجاکه او به کتابت دیوان شعرای پیشین و همعصر خود میپرداخته، تاثیر شعر شاعرانی چون خاقانی، نظامی، سعدی، مولوی، حافظ، بابافغانی، و ملامحسن فیض کاشانی در شعر او نمایان است.
نتیجه گیری: زبان اغلب اشعار مرتضیقلیخان شاملو، ساده و به دور از تکلفات شاعرانه است. او خود میگوید در غزل پیرو سبک صائب تبریزی است، اما در برخی موارد اشعار او گواه آن است که به شعر کسانی چون بیدل دهلوی و کلیم کاشانی نیز توجه خاصی داشته است. بااین حال همۀ عناصر سبک هندی در شعر مرتضیقلیخان وجود دارد، اما آنچه شعر او را از شعر همعصران وی متمایز میکند، بهره گیری از اصطلاحات و تعبیرات مربوط به خوشنویسی و فن کتابت است که گاه با زبانی ساده و گاه پیچیده دستمایۀ خیالپردازیهای شاعرانه او شده است.
BACKGROUND AND OBJECTIVES: Morteza Gholi Khan is one of the
governmental, literary and cultural figures of the Safavid era, and since he is
one of the pioneers and leaders of calligraphy, more attention has been paid to
his calligraphy and his biography and works are not mentioned in the history
books of literature. Morteza Gholi Khan has two poetry collections in Persian
and Turkish. He himself has stated that the number of verses of his divan is
about twenty thousand verses. In this research, we intend to determine his
literary position by examining his poetry style.
METHODOLOGY: In the present article, based on library studies and
descriptive-analytical method, the stylistic features of Morteza Gholi Khan Khan
Shamloo Persian poems have been studied and analyzed.
FINDINGS: There are often common themes in the Indian style in the poetry of
Morteza Gholi Khan. Since he has written the poems of his former and
contemporary poets, the influence of the poetry of poets such as Khaghani,
Nezami, Sa’adi, Rumi, Hafez, Babafaghani, Mullah Mohsen Feyz Kashani, etc. is
evident in his poetry .
CONCLUSION: The language of most of Morteza Gholi Khan's poems is
inclusive, simple and far from poetic. He himself says that in Ghazal he follows
the style of Saeb Tabrizi, but in some cases his poems prove that he paid special
attention to the poetry of people like Bidel Dehlavi and Kaleem Kashani.
However, there are all elements of Indian style in Morteza Gholikhan's poetry,
but what distinguishes his poetry from the poetry of his contemporaries is the
use of terms and expressions related to calligraphy and calligraphy, which
sometimes in simple and sometimes complex language are the basis of his
poetic fantasies. Has been .
خلاصه ماشینی:
bahareadab/ :DOI نشريه علمي سبک شناسي نظم و نثر فارسي (بهار ادب) چکيده: زمينه و هدف: مرتضي قلي خان شاملو يکي از رجال حکومتي، ادبي و فرهنگي عصر صفوي است و ازآنجاکه در زمرة پيشگامان و سرآمدان خط شکسته است ، بيشتر به جنبۀ خوشنويس بودن او توجه شده است و شرح احوال و آثار وي در کتابهاي تاريخ ادبيات ذکر نشده است .
صحبت دوستان هميشه خوش است / خاصه در چارشنبه سوري (شاملو، بيتا الف : ٨٨) اصطلاحات کتابت و خوشنويسي: از جمله ويژگيهاي خاص ديوان مرتضيقليخان شاملو بسامد بالاي اصطلاحات خوشنويسي است که با وجود خطاط و خوشنويس بودن او، نبايد امر عجيبي باشد، اما وي در بسياري از موارد از اصطلاحات کتابت و خوشنويسي براي بيان مضامين و موتيفهايي همچون نظربازي و شاهدبازي بهره گرفته است که گاه از اين اصطلاحات بطريق استعاره، ايهام، ايهام تناسب ، مراعات نظير يا تداعي معاني و مانند آنها استفاده کرده است و گاه اين اصطلاحات معناي اصطلاحي خود را ازدست دادهاند.
جدول بسامد استعارههاي بکاررفته در اشعار مرتضيقلي شاملو (رجوع شود به تصویر صفحه) تشخيص (Personification): تشخيص در شعر همۀ شاعران وجود دارد، اما در سبک هندي از بسامد بسيار بيشتري برخوردار است ؛ بطوريکه آن را از ويژگيهاي عمومي اشعار اين دوره دانسته اند (حسن پور آلاشتي، ١٣٨٤: ٨٠).
Introducing the authors Abdolreza Seif: Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Tehran, Iran.