چکیده:
در ایجاد و گسترش عرفان اسلامی که بدون تردید، ریشه در قرآن، سنت پیامبر(ص) و یاران نزدیک آن حضرت دارد، نمیتوان پارهای از باورهای کهن ایران باستان، آئین زردشت، ادب پهلوی، اسطورهها و داستانهای حماسی و دینیِ عهد ساسانی را نادیدهگرفت. شاهنامه نیز، بهعنوان بزرگترین اثر حماسیِ زبان فارسی، گنجینهای غنی و سرشار از اسطورههای ایران باستان است که تأثیر شگرفی بر متون عرفانیِ پس از خود برجای نهاده است. از آنجا که اسطوره حاویِ سرگذشت مینوی انسانهای کهن و تجلّیگاه باورهای آنان در بارة آفرینشِ جهان، موجودات و انسان است، پیوندهای تنگاتنگی با باورهای دینی و عرفانی دارد. عرفان نیز شیوهای از رسیدن به حق بر اساس ریاضت، پاکدامنی، پارسایی، دوری از آلایشها و آراستن دل به فضیلتها، برای رسیدن به مقام قُرب الهی است. استفاده از زبان رمز و نماد، از ویژگیهای مشترک در اسطورهپردازی و متون عرفانی است. این پژوهش بر آن است تا ضمن بیانِ اسطورههای آفرینش جهان و نخستین انسانها، سیمرغ و عنقا، و کوههای البرز، قاف و طور، سیر دگرگونی و پیوستگیهای اسطوره با عرفان را از ایران باستان و شاهنامه تا رسیدن به مرحلةِ کمال و پختگیِ عرفانِ ایرانی ـ اسلامی نشاندهد. روش کار در اینپژوهش مبتنی بر، مقایسه، تحلیل و توصیف است.
In the creation and expansion of Islamic mysticism, which is undoubtedly rooted in the Qur'an, the tradition of the Prophet (PBUH) and his close companions, some of the ancient beliefs of ancient Iran, Zoroastrianism, Pahlavi literature, myths and epic and religious stories of the Sassanid era can not be ignored. . The Shahnameh, as the greatest epic work of the Persian language, is a rich treasure trove full of myths of ancient Iran, which has left a tremendous impact on the mystical texts after it. Since the myth contains the story of the ancient people and the manifestation of their beliefs about the creation of the world, beings and human beings, it is closely related to religious and mystical beliefs. Mysticism is also a way of reaching the truth based on austerity, chastity, piety, avoiding impurities and adorning the heart with virtues, to reach the position of nearness to God. The use of symbolic language is a common feature in mythology and mystical texts. This research intends to express the myths of the creation of the world and the first humans, Simorgh and Angha, and Alborz mountains, Qaf and Toor, the course of transformation and the connection of myth with mysticism from ancient Iran and Shahnameh to the stage of perfection and maturity of Iranian mysticism. Islamic show. The method of work in this research is based on comparison, analysis and description.
خلاصه ماشینی:
اين پژوهش بر آن است تا ضمن بيان اسطوره هاي آفرينش جهان و نخستين انسان ها، سيمرغ و عنقا، و کوه هاي البرز، قاف و طور، سير دگرگوني و پيوستگي هاي اسطوره با عرفان را از ايران باستان و شاهنامه تا رسيدن به مرحلۀ کمال و پختگي عرفان ايراني ـ اسلامي نشان دهد.
بر همين اساس در اين پژوهش ، کوشيده شده است تا ضمن بيان چهار اسطورة برجستۀ آفرينش جهان ، نخستين انسان ها، سيمرغ و عنقا، کوه هاي البرز اسطوره اي ، قاف عرفاني و طور مقدس ، سير دگرگوني آنها، پيوستگي هاي فرهنگ ديرپاي ايران باستان با عرفان شکوهمند ايراني ـ اسلامي ، چگونگي ، ميزان کاربرد، و انگيزه هاي اصلي عارفان از اشاره هاي اسطوره اي را نشان دهد.
٤ـ ١ـ پيشينۀ تحقيق پيش از اين آثاري چند در بارة اسطوره هاي ايران باستان ، داستان هاي عرفاني شاهنامه ، و عرفان اسلامي ، نوشته شده که از آن ميان مي توان به کتاب هاي زير اشاره کرد: کتاب هاي کلاه بيسران ، و تجلي رمز و روايت در شعر عطار نيشابوري از دکتر اشرف زاده .
نجم رازي در بيان مراتب ظهور عوالم ملک يا شهادت ، ضمن اشاره به اسطورة جنبان بودن آسمان ها، و آفرينش آدم ، با توجه به آن چه پيامبر اسلام در باره چگونگي آفرينش جهان گفته است ، آفرينش جهان را در طول يک هفته بيان کرده ، مي گويد: خداوند زمين را در روز شنبه آفريد و آن نخستين روز از روزهاي اين جهاني و آفرينش گيتيايي خداوند است .
شيخ محمود شبستري با اشاره به اسطوره هاي سيمرغ و کوه قاف ، ناتواني انسان را در شناخت جهان رازآميز اين گونه بيان مي کند.