چکیده:
ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻗﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺰ ﻋﻠﻮم دﯾﻨﯽ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻫﻤﯿﺖ ﻋﻠﻤﯽ و ﭘﺮورش ﻃﻼب در ﺗﺤﻮﻻت ﺳﯿﺎﺳﯽ-اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﯾﺮان در دوره ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﯿﺰ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. در دوران ﻗﺎﺟﺎر ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻧﺠﻒ ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋهای داﺷﺖ و ﻣﺮاﺟﻊ ﺷﯿﻌﻪ در آﻧﺠﺎ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ. ﻋﻠﻤﺎی ﻧﺠﻒ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻪ داﺷﺘﻨﺪ، اﻣﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺸﺮوﻃﻪ و روﯾﺪادﻫﺎی ﭘﺲ از آن ﻫﻤﭽﻮن ﮐﻮدﺗﺎی ۱۲۹۹ ﺷﻤﺴﯽ، دﺧﺎﻟﺖﻫﺎی اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در اﻣﻮر داﺧﻠﯽ اﯾﺮان و دور ﺑﻮدن ﺣﻮزه ﻧﺠﻒ از ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻠﻤﺎی آن روز را ﺑﻪ ﭼﺎره اﻧﺪﯾﺸﯽ در ﺧﺼﻮص ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻮﺟﻮد واداﺷﺖ. اﺣﯿﺎی ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻗﻢ ﮐﻪ در دوران رﮐﻮد ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮد ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ واﮐﻨﺸﯽ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﯿﺎﺳﯽ آن روز اﯾﺮان ﺑﻮد. دﻋﻮت از ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ﺣﺎﺋﺮی ﺑﺮای ﺣﻀﻮر در ﻗﻢ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ، ﮐﻪ ﺑﺎ روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ-ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﺷﯿﻮه ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪای ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺿﻤﻦ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻋﻠﻤﺎی ﻧﺠﻒ در وﻗﺎﯾﻊ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺮان ﻋﻠﻞ و زﻣﯿﻨﻪﻫﺎی اﺣﯿﺎی ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻗﻢ در دوره ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮد.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله، که با روش توصیفی-تحلیلی و شیوه کتابخانهای صورت گرفته است ضمن اشاره به نقش علمای نجف در وقایع سیاسی ایران علل و زمینههای احیای حوزه علمیه قم در دوره معاصر بررسی میشود.
(رضوی و دیگران، 1394: 125-126) علی رغم تلاشهای علمای نجف برای مبارزه با استبداد عملکرد برخی سران مشروطه پس از فتح تهران و پایان استبداد صغیر باعث ناخشنودی آنها شد و نفوذ آنها به دلیل کم توجهی حکومت مشروطه کاهش یافت و سران مشروطه فقط در مواردی که ضروری میدانستند به آنان رجوع میکردند، نظیر موضع گیری علیه ملأ قربانعلی زنجانی و شیخ فضل الله نوری که اظهار نظر ایشان در هموار سازی برخورد مشروطه خواهان تندرو با آنان سودمند بود.
(رضوی و دیگران، 1394: 126-127) این نکته را نیز باید در نظر گرفت که در دوران مشروطه، همه علمای حوزه نجف موضع یکسان نداشتند و به ویژه پس از اعدام شیخ فضل الله نوری، کشته شدن سید عبدالله بهبهانی و تبعید آخوند ملأ قربانعلی زنجانی جریان حامی مشروطه از آن فاصله گرفت و جریان معارض با آن تقویت شد.
در نتیجه از جنبههای سیاسی-اجتماعی شاید بتوان گفت تأسیس حوزه علمیه قم و مهاجرت آیت الله حائری به این شهر از یک سو ناشی از یک خواست روحی و روانی در راستای مقابله با جریان فرهنگی غیر اسلامی و در مواردی ضدّ اسلامی، از سوی دیگر به منظور جلوگیری از حوادثی همچون اعدام شیخ فضل الله نوری و سوء استفاده برخی از جریانات از بُعد مسافت میان علمای ایران و نجف صورت گرفته است.