چکیده:
عقل آدمی و نیروی آن از اساسیترین مقولههایی است که در درازنای زمان، نگرش صاحبنظران و دانشمندان را به خود معطوف داشته است؛ آنگونه که در مورد مسئلۀ عقل از زوایای مختلف آن به مداقه پرداختهاند.اخلاق از منظرهای متعدد، سزاوار تعمق، تحلیل و بررسی است. در آموزشهای اخلاقی، چه در زمینۀ شناخت احکام و محاسن اخلاقی و چه در زمینۀ ادا کردن آنها، اموری همانند دین، عقل، وجدان اخلاقی و... ممکن است کارگر باشد؛ در این میان نقش و جایگاه عقل و توجه به کارکرد اخلاقی ـ تعلیمی آن، اهمیت و ارزش ویژهای دارد؛ چنانکه میدانیم پیوستگی عقل و اخلاق از جستارهای ویژه و مختص عقلشناسی و علم اخلاق است و اوصاف اخلاقی، بهوسیلۀ عقل محقق میشوند. ارزشهای اخلاقی در شعر سنایی و مولانا از اهمیت ویژهای برخوردارند؛ یکی از مفاهیمی که بارها در اندیشۀ سنایی و مولوی تکرار شده است و نقش و جایگاه مهمی در جهانبینی و مکتب آنان دارد، مفهوم و کارکرد عقل بهطور کلی و بهویژه کارکرد تعلیمی آن است. این پژوهش که به روش توصیفیـ تحلیلی سامان یافته، در پی پاسخ به این پرسش بنیادین است که کارکردهای اخلاقیـ تعلیمی عقل چه نقشی در زندگی انسان ایفا میکند. بر اساس نتایج بهدستآمده مشخص شد که این نوع کارکرد عقل دارای بُعد معرفتشناختی، انگیزشی و بازدارندگی است؛ ازاینرو عقل در این آثار متولی درک حقایق و بایدها و نبایدهاست. بنابراین راهبر انسان بهسوی اکتساب فضیلتها و سعادت و بازدارندۀ او از ورطۀ هلاکت است.
Human wisdom and its power is one of the most basic categories that has attracted the attention of experts and scientists over time and they have studied the issue of intellect from different dimentions. Ethics deserves reflection, analysis and study from different perspectives. Wisdom, religion, and conscience could could be influencial in moral trainings, either in the field of recognizing morality and moral virtues, or in performing them. Among them, however, the role and significance of wisdom and its moral-didactic function could not be neglected. As we know, the connection between wisdom and ethics is one of the special realms of rationalism and ethics, and moral attributes are realized by wisdom. Moral values are of special importance in the poetry of Sanai and Rumi. One of the repetitive concepts in Rumi's and Sanai's thoughts which has a significant function in their worldviews and schools is wisdom in general and its didactic function in particular. This study, which is a descriptive-analytical research, seeks to answer the fundamental question of the study, i.e. what kind of role the moral-didactic functions of wisdom play in human life. Based on the results, it was found that this function of wisdom has epistemological, motivational and disinceptive dimensions. Hence, wisdom in these works helps understanding the facts and the do's and don'ts. Therefore, it guides man to acquire the virtues and happiness and to prevent him from the destruction.
خلاصه ماشینی:
ارزش هـاي اخلاقـي در شـعر سـنايي و مولانـا از اهميـت ويـژه اي برخوردارند؛ يکي از مفاهيمي که بارها در انديشۀ سنايي و مولـوي تکـرار شـده اسـت و نقش و جايگاه مهمي در جهان بيني و مکتب آنان دارد، مفهوم و کارکرد عقل به طور کلـي دکتري زبان و ادبيات فارسي دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران جنوب gmail.
«موش ها فرومايگي را تداعي ميکنند» (سرلو، ١٣٨٩: ٧٤٧)؛ به قول ملاي روم : عقل ايماني چـو شـحنه عـادل اسـت پاســبان و حــاکم شــهر دل اســت همچــو گربــه باشــد او بيــدار هــوش دزد در ســوراخ مانــد همچــو مــوش گربــه اي چــه ؟ شــير شــيرافکن بــود عقــل ايمــاني کــه انــدر تــن بــود غـــــرّة او حـــــاکم درنـــــدگان نعـــــرة او مـــــانع چرنـــــدگان (مولوي، ١٣٦٦: دفتر چهارم ، ب ١٩٨٦ـ١٩٩٠) وجود عقل باعث و باني عاطفت و احسان و نيکي است : خـــرد از بهـــر عاطفـــت باشـــد خـتم عمـرش بـر ايـن صـفت باشـد خــرد از بهــر بــرّ و احســان اســت زآنکه خود خلقتش ازيـن سـان اسـت (سنايي، ١٣٨٧: ٣١٤) عقل ، مانع انسان از زشتيها در کلام و انديشه است و در تعبير علم اخلاق ، قابليتي از قواي نفس است که «شأن آن ادراک حقايق امور، تمييز بين خيـر و شـر و همچنـين امـر کردن به افعال نيکو و نهي از صفات ناپسند» است (نراقي، ١٣٨٥، ٢٨ـ٢٩) است .