چکیده:
ﻫﺮ ﮐﺲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در اﯾﻦ دﻧﯿﺎ ﻧﻔﺲ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻋﺒﺎدت و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ، ﺑﻪ درﯾﺎی ﺑﯽﮐﺮان رﺿﻮان اﻟﻬﯽ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮد و در ﺧﯿﺮ ﺟﺎوﯾﺪان ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ. ﯾﮑﯽ از ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻋﺒﺎدتﻫﺎ ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻗﺮب اﻟﻬﯽ و آراﻣﺶ دروﻧﯽ، ﺗﻬﺠﺪ ﺷﺒﺎﻧﻪ و راز و ﻧﯿﺎز در دل ﺷﺐ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﻟﺬا ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺎم آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻬﺠﺪ، ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋهای در ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ اﺳﻼﻣﯽ و ﻗﺮآن دارد. ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﯽ در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮاد ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺗﻬﺠﺪ در آﯾﺎت ﻗﺮآن ﭼﯿﺴﺖ؟ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻮﻓﯿﻖ اﻧﺠﺎم آنرا ﮐﺴﺐ ﻧﻤﻮد؟. در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﻼش ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮی از روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ و ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﻨﺎدی و ﺗﺤﻠﯿﻞ دادهﻫﺎ از روش ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺤﺘﻮا و روش ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻨﺎﺳﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ راﺑﻄﮥ ﺗﻀﺎد، ﻫﻤﻨﺸﯿﻨﯽ و ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ، ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻬﺠﺪ در ﻗﺮآن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﻓﻬﻢ آن ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺮب اﻟﻬﯽ اﺳﺖ، ﺑﺮﺳﯿﻢ. ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺗﻬﺠﺪ ﺑﺎﯾﺪ از ﺣﺐ دﻧﯿﺎ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ اﺻﻠﯽ ﻣﺴﯿﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ، دوری ﮐﺮد و ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ: اﻧﻔﺎق، ﺻﺒﺮ، زﮐﺎت و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ در ﮐﻨﺎر ﺗﻬﺠﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ درﺟﻪ ﻗﺮب اﻟﻬﯽ ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ.
خلاصه ماشینی:
یکی از بهترین عبادتها برای رسیدن به قرب الهی و آرامش درونی، تهجد شبانه و راز و نیاز در دل شب با خداوند میباشد؛ لذا برای رسیدن به این مقام آشنایی با مفهوم تهجد، جایگاه ویژهای در تعالیم اسلامی و قرآن دارد.
خداوند در سوره مزمل/20، زکات را همنشین تهجد قرار داده است و یکی از خصوصیات متهجدین را پرداخت زکات بیان کرده است و فرموده: کسانی که عبادتهای شبانه دارند و زکات دهند و هر کار خوبی برای خود پیش میفرستند، آنرا نزد خدا بهتر و با پاداش بزرگتر باز خواهند یافت.
مقام محمود، فقط یکبار در قرآن ذکر شده است که خداوند آنرا همنشین تهجد قرار داد و پیامبر را اولین کسی میدانند که به واسطه تهجد به مقام شفاعت نائل گردید و در مرحله بعد، دیگر انسانها نیز میتوانند در گرو تهجد به این مقام نائل گردند.
مراد از آیه «وَ مِنَ الَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَ إِدْبَارَ النُّجُومِ؛ طور/49» این میباشد که خداوند را با تلاوت قرآن و نماز شب عبادت کن (ابن كثير دمشقی، 1419ق، 7: 409).
بررسیها نشان میدهد که در قرآن کریم، نماز، استغفار، قرائت قرآن و تسبیح از راههای تهجد و عبادتهای شبانه میباشد، ولی در مورد قرائت قرآن و تسبیح برخی از مفسرین بر این باورند که آن جزئی از نماز است و عمل مستقلی محسوب نمیگردد و برخی از مفسرین هم مراد از استغفار را همان نماز شب میدانند.
خداوند در قرآن کریم فائده دیگر تهجد را حضور قلب بیشتری که در شب بر انسان غالب میشود، بیان میدارد که این حضور قلب مقدمهای برای قرب الهی میباشد.