چکیده:
منصب مهرداری از مشاغل مهم دیوانی در تشکیلات اداری آستان قدس رضوی تا پایان دورۀ قاجار بودهاست. مهرداران از معتمدان متولیان آستان قدس محسوب میشدند. با رواج امضاء در دورۀ پهلوی شغل مهرداری منسوخ شد. هدف: این پژوهش با استناد به اسناد آستان قدس رضوی به بررسی پایگاه اجتماعی، فرهنگی، علمی و اقتصادی مهردار بهعنوان یک شغل مهم دیوانی، و نحوۀ انتصاب و شرح وظایف و تعداد مهرداران آستانه و میزان پرداخت مواجب به آنها، القاب آنها و… در سه دورۀ صفوی، افشار و قاجار میپردازد. روش/ رویکرد پژوهش: این مقاله با روش تحقیق کتابخانهای با رویکرد اسنادی بهصورت توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد و مدارک آرشیوی و منابع اصلی نوشته شدهاست. یافتهها و نتیجهگیری: یافتهها نشان میدهد که مهردار آستانه جایگاهی پایینتر و محدودتر از مهردار تشکیلات دیوانی دربار داشتهاست. مهردار اغلب از رجال بانفوذ خراسان و مشهد –دارای پایگاه اجتماعی، علمی، فرهنگی و اقتصادی بالا- انتخاب میشد و اثر مهرش بر اسناد -بهویژه در دورۀ قاجار- تصدیق و تأییدی مطمئن بر مضمون اسناد آستان قدس محسوب میشد. علاوهبراین، مهردار مسئول نگهداری مهرهای آستانه نیز بود. انتصاب مهردار و اعطای لقب به او در دورۀ صفوی از سوی دربار و در دورۀ قاجار توسط متولی آستانه انجام میشد.
Purpose: This paper explores the social, cultural, and economic rank of the position of seal-holder in the shrine of the 8th Shia Imam (=Astan-e Quds-e Razavi) in Mashad during from 16th to early 20th century. Method and Research Design: Data for this paper was collected from archive documents and library sources. Findings and Conclusion: The position was granted to prominent citizens. Although it was inferior compared to that of its counterpart in the kings’ courts, the Astan’s seal-holder was locally a high ranking position with considerable influence in the whole country. During the Safavids (16th and 17th centuries) the kings appointed the seal-holder. During the Gajarids he was appointed by Motavalli Astan-e Quds-e Razavi (=the Custodian of the Shrine) The seal on every document was a non-arguable sign of authenticity. The position became obsolete after the practice of signing instead of sealing documents became common in the Pahlavi era.