چکیده:
ژاپن در زمره کشورهایی است که استقبالی کمنظیر از ترجمه رباعیات حکیم عمر خیام نیشابوری کرده است. رباعیهای خیام تا کنون بارها توسط مترجمان مختلف به زبان ژاپنی برگردانده شده است. برخی از این ترجمهها به شکل غیرمستقیم و از روی ترجمه انگلیسی رباعیات صورت گرفته است و برخی دیگر به شکل مستقیم و بیواسطه از زبان فارسی به زبان ژاپنی برگردان شدهاند. از آنجا که بسیاری از مترجمانِ رباعیات در ژاپن، نویسندگان، شاعران و یا پژوهشگران برجسته و شناختهشدهای بوده اند،بسیاری از خوانندگان کتاب در ژاپن با خیام و رباعیات آشنا شده انداین مقاله با رویکرد توصیفی تلاش کرده است تا تعداد 29 مترجم ژاپنی را که به ترجمه رباعیهای خیام مبادرت کرده اند را معرفی و آثار و رویکردهای آنها را تحلیل نماید.براین اساس نخست مترجمانی که رباعیات خیام را از روی ترجمه انگلیسی به ژاپنی برگرداندهاند معرفی خواهند شد . منبع غالب این دسته مترجمان ،ترجمههای ادوارد فیتزجرالد بوده است. سپس، مترجمانی که رباعیات را از روی متن اصلی فارسی به ژاپنی ترجمه کردهاند معرفی خواهند شد. تأمل در ترجمههای پرتعداد و متنوع رباعیات به زبان ژاپنی نشان میدهد که مترجمان ژاپنی روشها و رویکردهای مختلفی از ترجمه شعر را در برگردان این اشعار به کار گرفتهاند. برخی تمایل به کهنگرایی و استفاده از واژهها و تعبیرات قدیمی دارند و برخی زبان امروزین ژاپنی را به کار بردهاند. برخی زبانی شاعرانه و ادیبانه دارند و برخی دیگر از زبان گفتاری استفاده کردهاند. برخی رباعیات را به نثر ترجمه کردهاند و برخی دیگر کوشیدهاند با استفاده از امکانات زبان ژاپنی رباعیات را به نظم ترجمه کنند. در میان مترجمانی که رباعیات را بهصورت موزون ترجمه کردهاند، برخی، اوزانی مشابه با قالبهای شعر کلاسیک ژاپنی نظیر تانکا را انتخاب کردهاند و برخی دیگر اوزان قالبهای شعری جدیدتر مانند شینتایشی (شعر نوی دوره مِیجی) را در ترجمه به کار بردهاند. برخی دیگر از مترجمان تلاش کردهاند با رعایت تعداد هجاها و استفاده از قافیه، به فرمی تقریباً مشابه با رباعیات فارسی دست یابند. این تنوع رویکردی برمیتابد تا در مقاله ای موجز رویکردهای مترجمان رباعیات به ژاپنی مورد بررسی دقیق قرار گیرند.
The Rubaiyat of Omar Khayyam has been translated into Japanese by several translators, some of whom have translated it indirectly based on the English translations (mainly by Edward Fitzgerald), and some have translated it directly from Persian. The present study briefly introduces 29 translators of Rubaiyat into Japanese and their translations. The results of the investigations revealed that various approaches to poetry translation can be found among Japanese translations of Rubaiyat. Some translators use archaism to create a feeling of antiquity, while others use contemporary language. Some translations apply formal or poetic expressions, while others have informal spoken language. Some translators have translated Rubaiyat in the forms of verse and some in the form of prose. Among the former group, some have used forms close to traditional Japanese poetry such as tanka, and some have tried modern forms like shintaishi. Some Japanese translators have even tried to create a form similar to the original form of Rubaiyat in Persian. The present study examines all these approaches using related examples and tries to classify them.
خلاصه ماشینی:
نخست مترجماني که رباعيات خيام را از روي ترجمه انگليسي به ژاپني 6 برگردانده اند معرفي خواهند شد که منبع غالب اين مترجمان ترجمه هاي ادوارد فيتزجرالد بوده است .
نخستين اشارات به رباعيات خيام در ژاپن رجب زاده (١٣٧٣) به اين نکته اشاره کرده است که نقطه تاريخي آغاز آشنايي ژاپنيها با خيام سخنراني لافکاديو هرن ١ در دانشگاه سلطنتي توکيو٢ است ، اما پژوهش سوگيتا (٢٠١٦) نشان ميدهد که نام خيام و رباعيات او پيش از سخنراني هرن دست کم در چند منبع در ژاپن ذکر شده بود.
در فاصله يک سال پس از ترجمه هاي کان بارا، دو ترجمه کامل از رباعيات خيام به زبان ژاپني منتشر شد که هر دو از روي ترجمه فيتزجرالد برگردانده شده بود.
او در سال ١٩٢١ ترجمه خود از رباعيات خيام را منتشر کرد که شامل ١١٠ رباعي بود که از روي چاپ دوم برگردان فيتزجرالد به ژاپني ترجمه شده بود.
در آخرين سال دهه هشتاد ميلادي نيز توشيتاکا ئيدا٤ استاد ادبيات انگليسي در دانشگاه ريتسوميکان ٥ ترجمه اي از رباعيات خيام بر اساس برگردان فيتزجرالد با عنوان «رباعيات ، اشعار چهاربندي عمر خيام »٦ منتشر کرد که شامل ٧٥ رباعي بود.
اما پيش از آنان ، نسل هاي نخست ايران شناسان ژاپني تحصيل کرده اروپا، آمريکا و يا ايران بودند و اولين ترجمه هاي بيواسطه رباعيات خيام از زبان فارسي نيز در قرن بيستم به دست آنان انجام شده است .
دو دهه بعد يعني در سال ١٩٨٤ اين بار نوبت استادي از دانشگاه مطالعات خارجي توکيو بود تا رباعيات خيام را از زبان فارسي به ژاپني ترجمه کند.