چکیده:
در قانون مدنی و منابع فقهی قاعده ای داریم تحت عنوان (ضمان ید )که با نام های دیگری تحت عنوان (ید ضمانی) یا (علی الید) از آن یاد شده است و به نظر می رسد شارع مقدس به اندازه ای برای مال افراد ارزش واحترام قائل است که به منظورحفظ حقوق مالکیت اشخاص این قاعده را وضع نموده است تا بر این مبنا مسئولیت ناشی از تصرف غیر مجاز به رسمیت شناخته شود . و برمبنا این قاعده اگر استیلا فرد بر مال غیر، غاصبانه بود و مال موصوف تلف گردید در هر حال شخصی که برآن مال سلطه داشته است ضامن است اگرچه تلف مستند به فعل او نباشد این قاعده که برگرفته از حدیث نبوی معروف «علی الید ما اخذت حتّی تودّیه» است.
خلاصه ماشینی:
در عرف هم کلمه اخذ به کار میرود و در چنین معنایی کاربرد دارد مثلاً در مقبوض به عقد فاسد از کلمه قبض استفاده می شود نه اخذ( مکارم شیرازی القواعد الفقهیه ج۲۳۸/۲) بنا به مفاد این قاعده و ضمان ناشی از آن تفاوتی نمیکند که تلف نقص یا هر عیب حادثه درمال ناشی از عمل متصرف یا غیر یا حتی آفات سماوی و فعل غیر ارادی متصرف باشد به همین دلیل است که برخی از نویسندگان حقوق بر این باورند که ضمان ید به اثبات تقصیر صاحب هویت یا اثبات رابطه علّت و معلولی بین فعل متصرف و تلف مال نیازی نیست این موقعیت ناشی از کار نامشروع متصرف است( نک :کاتوزیان، ۸۷) در ضمان متصرف تفاوتی نمی کند که مشمول قاعده ید فرد صغیر باشد یا کبیر چون در احکام وضعی شرایط عامه تکلیف لازم نیست نهایت اینکه در صورت تلف مال یا منافع به دست کودک والدین او به جبران خسارت مکلف خواهند بود چنان که در ماده ۷ قانون مسئولیت مدنی ایران آمده است کسی که نگهداری یا مواظبت مجنون یا صغیر قانون یا بر حسب قرارداد بر عهده او می باشند در صورت تقصیر در نگهداری یا مواظبت مسئول جبران زیان وارد شده از ناحیه مجنون یا صغیر می باشد و در صورتی که استطاعت جبران تمام یا قسمتی از زیان وارد شده را نداشته باشد از مال مجنون یا صغیر جبران خواهد شد و در صورت جبران زیان باید به نحوی صورت گیرد که موجب اثرت و تنگدستی جبران کننده زیان نباشد(باقری و همکاران ۱۳۸۵، ص۶۲) یکی دیگر از تنبیهات قاعده ما أخذت حتی تودیه این است که این ضمانی که بر عهده شخصی که بر مال دیگری سلطه دارد وارد می شود مربوط به آن مواردی است که شخص نقص و عیب و تلف مستند به فعل اوست اما اگر مستند به او نباشد ضامن نیست؟ مثالً سیل بیاید و کالارا تخریب نماید و از بین ببرد دراینجا تقصیر فرد نبوده بلکه سیل آمده است آیا فرد مسول است ؟ در پاسخ به این سوال باید گفت ضمانی که قاعده علی الید ما أخذت حتی تودیه که وجود دارد عام است و فرقی نمی کند که تلف ایجاد شده مستند به اعمال و رفتار آن شخص باشد و یا نباشد و در هر دو حالت ضامن است تنها استثنایی که در این قاعده وارد است این است که مفاد قاعده علی الید امین را شامل نمی شود .