چکیده:
یکی از بارزترین نوع معماری فرهنگی و مذهبی گدشتگان، معماری مقابر یا آرامگاههای برجیشکل است. بناهای آرامگاهی در شمار پرتعدادترین آثار معماری ایران قرار داشته است. این بناها در بافت فرهنگ و جامعه ایرانی سابقهای طولانی داشته و از تنوع نسبتا بالایی نیز برخوردار هستند. بناهای آرامگاهی اعم از مقابر کوچک و ساده تا بزرگ و باشکوه بنا به تناسب شکل و عملکرد با اسامی گوناگونی شناخته شدهاند. در این جستارکوشش برآن است که بقاع متبرکه در منطقه کجور مازندران از منظر تزئینات بررسی شود. زیباسازی محیط زندگی در طول تاریخ مورد توجه انسانها بوده است؛ نمود آن در نقوش دیواره ی غارهایی که محل سکونت انسانهای نخستین بودهاند قابل مشاهده است. تزئین یکی از راههای برقراری ارتباط با مخاطب و گونهای ارتباط بصری است که از زبان کلامی پیشی میگیرد. تزئینات در معماری ایرانی یکی از اصلیترین مولفههای وحدت بخش به شمار رفته است. یکی از اصول معماری ایرانی- اسلامی پرهیز از بیهودگی است؛ بر همین اساس، آرایهها نیز به طور شگرفی با نیارش و اصول معماری بناها در آمیخته به گونهای که نمیتوان آرایه را از اصل بنا جدا نمود و به علت پایبندی به این اصول است که شاهد هماهنگی ساختار فضایی بناهای سنتی هستیم. پژوهش حاضر بر آن است که تا از طریق روش توصیفی- تحلیلی و نیز تکیه بر مطالعات کتابخانهای به تشریح جنبههای مختلف عملکرد تزئینات در معماری ایرانی- اسلامی مقابر برجی شکل منطقه کجور را مورد بررسی قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
پرسش و فرضیه این پژوهش در راستای پاسخ گویی به پرسش ذیل به قلم تحریر در آمده: تزئینات معماری مقابر برجی در دوران اسلامی کجور دارای چه ویژگیهایی می باشند؟ ضمن الگوبرداری از معماری مذهبی مناطق دیگر بخصوص در زمینه تزئینات از الگوهای بومی مانند تزئینات چوبی نیز استفاده شده اما به طور کلی تزئیناتی مانند آجرکاری، کاشی کاری و گچ بری بیشتر به کار رفته است.
ویژگیهای فنی بنا، مصالح و فضای معماری بنای آرامگاهی برج مقبره (امامزادگان طاهر و مطهر ملک کیومرث بن بیستون) با مصالح ساختمانی به ترتیب زیر ساختهشده است: پایه چهارضلعی بنا که در حین مرمت و زهکشی اطراف بنا و همچنین آزادسازی آوار اضلاع جنوبی- غربی و شمالی بنا مشخص شد از سنگهای لاشهای و ملاط گل و آهک بهصورت بسیار ابتدائی ساختهشده که در مقایسه با پیسنگی بنای آرامگاهی سید محمد کیا سلطان روستای صالحان از استحکام پایداری کمتری برخوردار است.
دور ردیف کتیبه با مضامین و عنوان سازنده بنا، و همچنین آیاتی از قرآن در حدفاصل بین طاقنما و مقرنس در تمامی اضلاع چهارگانه بنا وجود دارد که از حیث نیز بنای فوق دارای ارزش و اهمیت ویژه نسبت به سایر بناهای آرامگاهی استان مازندران است.
بنای درویش امیر دارای مشخصات و شاخصهای بسیار نادر معماری در این دوره است که آن را از دیگر بناهای منطقه کجور متمایز میکند، وجود طاقنماهایی با قوس هلالی در خارج و داخل بنا، مقرنسهای سینه کفتری 1 و تزئین یک ردیف دندان موش در بخش داخلی و خارجی پاکار گنبد و همچنین فرورفتگیهای بسیار کوچک با قوس هلالی در بالای طاق نمای داخل بنا بر زیبایی بیشتر بنا افزوده است.