چکیده:
هدف این پژوهش، بررسی هنجارهای قرآنی و رواییِ ناظر به مراحل پنجگانه فرایند ارتباط گفتاری با رویکرد اخلاقی است. در پژوهش حاضر این مسئله بررسی میشود که «با نظر به مبانیِ اخلاقی ـ تربیتی و با کاوش در آموزههای اسلامی، چه هنجارهایی میتوان برای هر مرحله از فرایند ارتباط گفتاری یافت؟» روش تحقیق، براساس روش گردآوری اطلاعات، «کتابخانهای» و بر پایه نحوه ارائه و پردازش اطلاعات، «اسنادی و تحلیلی ـ استنتاجی» است. برپایه یافتههای تحقیق، در هر دو معنای فرایند («وسیع» و «خاص»)، در اخلاق اسلامی برای همه مراحل پنجگانه ارتباط گفتاری (پیش از آغاز، آغاز، جریان، پایان، پس از پایان) هنجارهای مشترکِ انسانی و ویژه ایمانی مقرر شده است. اندیشیدن پیش از آغاز، اعتمادآفرینی و مهرورزی در مرحلۀ آغاز، استوارگویی در مرحلۀ جریان، تکریم و سپاسگزاری در مرحلۀ پایان، و محاسبه و بازخوردگیری پس از پایان، محورهای اصلی این هنجارهاست. هدف این هنجارها تأمین سلامت و بهبود ارتباطات، خاستگاه آنها معارف توحیدی و ریشۀ آنها سرشت الهیِ آدمی و نهاد اخلاقی اوست.
The purpose of this study is to investigate the Quranic norms and narrations regarding the five stages of the process of verbal communication with the moral approach. This study examines the following question: "what norms can be found for each stage of the verbal communication process in terms of ethical-educational principles and by exploring Islamic teachings?" Based on data collection, the method is "library" research and based on the way information is presented and processed, "documentary-analytical" method is used. The results show that, in both meanings of "broad" and "special" process, in Islamic ethics for all five stages of verbal communication (before the start, in the beginning, in the process, at the end, and after the end) common human and special norms of faith have been established. Thinking before the start, building trust and affection in the beginning, steadfastness in the process, honoring and thanking at the end stage, and calculating and receiving feedback after the end are the main axes of these norms. The purpose of these norms is to ensure health and improve communication, their origin is monotheistic teachings and their roots are the divine nature of man and his moral institution.
خلاصه ماشینی:
درباره «مراحل و محورهاي انديشيدن پيش از گفتار»، بايد گفت مراد ما از گفتار، پيامرساني و اثرگذاري است و اين مراد زماني حاصل ميشود كه پيام و شيوه بيان آن روشن و بههنجار باشد.
اگر گوينده با فرد يا افرادي سخن ميگويد كه به سطح و زمينه فرهنگي و ذهنيت آنان آشنايي دارد، از پيش ميداند چه بگويد و چهگونه رفتار كند و همين بسترسازِ برقراري ارتباط گفتاري بههنجار و مؤثر است.
1. نام و ياد خدا خداوند نامها و اوصاف نيكِ بيشماري دارد كه شايسته است سخن را با يكي يا شماري از آنها آغاز كرد و از او براي كاميابي در اين زمينه مدد جست؛ زيرا نام و ياد خدا، آرامشبخش و روحفزاست و «دلها جز به ياد او آرام نگيرد و روانها جز به ديدار او آرامش نپذيرد».
با اين همه، شايد بتوان گفت كانونيترين دستوركار و جامعِ همه سفارشهاي قرآن و روايات درباره ارتباط گفتاري، «استوارگويي» است.
همه آيات و رواياتي كه درباره نكوهش پرگويي و ستايش سنجيدهگويي و سفارش به مراعات توان و شادابي مخاطب و نيز رعايت مقتضاي حال آمده، مؤيد اين است كه بايد «به هنگام» به سخن خاتمه داد و از اتلاف گهرِ وقت و عمر گرانمايه خود و ديگران جلوگيري كرد.
در مفاهيم و اخلاق اسلامي، مجموعهاي نظاموار و كامل از هنجارهاي مربوط به فرايند ارتباط گفتاري ارائه شده است؛ يعني افزون بر آنكه براي سه مرحله مطرح در كتابهاي ارتباطات (آغاز، جريان، پايان) هنجارهايي عرضه گشته، در تكميل اين فرايند، براي دو مرحله ديگر (پيش از آغاز، پس از پايان) نيز رهنمودهايي مقرر شده است.