چکیده:
نسخههای خطی، میراث فرهنگی ملتها و نشاندهندۀ تلاش مردم یک کشور در گردآوری و حفظ دستاوردهای فکری علمی و تاریخی آن سرزمین هستند. این پژوهش به معرفی نسخۀ خطی اصول الفصول فیحصول الوصول، اثر رضاقلی خان هدایت (1215ـ1288ق) اختصاص دارد. این اثر تاکنون تصحیح و چاپ نشده است. کتاب یک دایرةالمعارف عرفانی است که نویسنده در آن به سیر عرفان از گذشته تا روزگار خود پرداخته است. تاکنون دو نسخه از این کتاب در کتابخانههای مجلس و دانشگاه بوعلی همدان معرفی شده است. هدایت این کتاب را در هجده فصل نگاشته و توجه به اصول هجدهگانۀ کتاب، اسّ و اساس تصوف عصر قاجار را به نمایش میگذارد. مؤلف در ابتدا به معرفی سلسلههای عرفانی پرداخته و سپس سلسلۀ نعمتاللهی و زندگی شاه نعمتالله ولی را معرفی کرده است. از دیدگاه ساختار زبانی، هدایت در اثر خود کوشیده است از زبان گذشتگان و رویۀ زبانی آنان بهره جوید تا اثر خویش را مقبول طبع عام کند؛ ازاینرو از کاربردهای قدیم زبان، بسیار استفاده کرده است. با توجه به اهمیت تاریخی و ادبی این اثر، نویسنده در این پژوهش با روش توصیفی و با کمک منابع کتابخانهای درصدد آن است تا به معرفی نسخۀ اصول الفصول و بررسی و عناصر و مؤلفههای سبکی، بیان ویژگیهای زبانی، ارزش ادبی، دینی و عرفانی و تاریخی آن بپردازد. معرفی این اثر علاوه بر نشان دادن جایگاه ادبی آن در تبیین گسترۀ عرفان و تصوف نیز مؤثر خواهد بود.
خلاصه ماشینی:
بـا توجـه بـه اهمیت تاریخی و ادبی این اثر، نویسنده در این پژوهش با روش توصـیفی و بـا کمـک منـابع کتابخانه ای درصدد آن است تا به معرفی نسخۀ اصول الفصول و بررسی و عناصر و مؤلفه های سبکی، بیان ویژگیهای زبانی، ارزش ادبی، دینی و عرفانی و تاریخی آن بپردازد.
در خصوص مشخصات این نسخه چنـین آمـده اسـت : «اصـول الفصـول فـی حصـول الوصـول (عرفان ـ فارسی) از میرزا رضا قلی بن محمدقلی نوری، امیرالشعرا هدایت (١٢٨٨)، (الذریعـه ، ٢٠٠/٢، فهرست منزوی ١٠٤٣/٢) با خط نستعلیق و عبارت های عربی نسـخ ، شـاید بـه خـط مؤلف ، عناوین و نشانیها شنگرف ، در حاشیه اشعاری افزوده شده است .
٤. ساختار نسخۀ خطی اصول الفصول فی حصـول الوصـول کتابخانـۀ مجلـس شـورای اسلامی به شمارٔە ٢١٠٣ هدایت در مقدمۀ کتاب ، هدف خود را از نوشتن اصول الفصول بدین گونه بیـان مـیکنـد: «و محرّر این اوراق حقایق آثار از صاحبی بزرگوار مأمور شد که در بیان بعضی امور حقّه که بـه یکدیگر متعلق و مناسب اند از اخبار و احادیث حضرت نبوی و ائمۀ مرتضویـ علیهم السلام ــ و علمای کبار و حکمای بزرگوار و ارباب بینش و اصحاب دانش به شرح رشـیحی پـردازد و آن مطالب و معارف را اصل و فصلی مرتب سازد.