چکیده:
این مقاله به تبیین جایگاه سنت پیامبر(ص) و عترت(ع) در فهم قرآن توسط مرحوم میرزا مهدی اصفهانی می پردازد. مبنای این نظریه عدم شباهت کلام خدا با کلام بشر است. بر این اساس استفاده از کلام خدا، منوط به توضیحات آورنده آن باید دانست و اگرچه قرآن به زبان عربی است اما نمیتوان به صرف حمل الفاظ بر معانی لغوی آن، ادعای فهم همه مرادات الهی را داشت. مبنای دیگر این نظریه، بنای تعویل بر منفصل میباشد؛ زیرا میرزای اصفهانی، روش بیانِ قرآن را از بابِ تعلیمات دانسته و سنت پیامبر را به مثابهی مبین منفصل قرآن میداند؛ همچنین وجود بطون متعدد در قرآن کریم و بشری بودن جمع و ترتیب قرآن کریم باعث از بین رفتن انعقادِ ظهور کلام قبل از فحصِ کامل از همه قرائن میباشد و باید در تک تک آیات، بیان حجج الهی را به جهت فهم تمام مرادات الهی فحص نمود. حکمت عظیمِ حجیت جمعیه، محتاج کردن مردم به خلیفه الهی و احتجاج بر علیه ظالمان به حق ایشان و جاهلان به قرآن میباشد.
خلاصه ماشینی:
بر اين اساس ، هر کسي آشناي با زبان عربي است ، ميتواند از اين کلام نوراني استفاده نمايد (اصفهاني، ١٣٩٦- الف : ٢٤٣) و بايد متذکر شد که اين مطلب ، با مباحثي که قبل از اين ، بيان گرديد منافاتي ندارد؛ زيرا پيامبر و اهل بيت ع ايشان کلام خداوند را به زبان عربي دانسته اند و ايشان ، هيچ گاه الفاظ قرآن را بر معاني مخترع که ريشه در لغت فصيح عربي ندارد، حمل نکرده اند و اين بدان معنا است که بعضي از مرادهاي خداوند در کلامش براي آشنايان به زبان عربي قابل دسترس است و اين دسترسي به بعض المراد خداوند در قرآن ، مربوط به موارد خارج ٦٢ از بحث حجيت جمعية است که در ادامه به توضيح آن خواهد آمد.
چنانچه اين احتمال وجود داشته باشد که گوينده توضيح هايي جداي از کلام دارد، جست وجو و فحص براي دست يافتن به آن موارد براي دسترسي به مقصود متکلم از کلامش ، لازم خواهد شد و اگر اين احتمال نزد عقلا منتفي باشد، فحص براي يافتن قراين ّ جداي از کلام لازم نيست و مراد متکلم از ظاهر کلامش فهميده مي شود و اين يعني ظاهر کلامش حجت است (اصفهاني ، ١٣٩٦- الف : ٢٤٤)، البته بايد دانست که برخلاف اخباريان ، ميرزاي اصفهاني ، ظواهر قرآن را داراي حجيت مي داند تا چه رسد به محکمات آن (همان : ٢٤٥)؛ در واقع مطلبي که ذکر شد، با فهم عرفي انسان ها از ظواهر و محکمات قرآن منافاتي ندارد؛ اما ميرزا به اين نکته دقيق اشاره ميکند که حجيت به معناي آشکار شدن تمام المراد خداوند از کلامش محقق نمي شود، مگر بعد از ضميمه کردن ثقل اصغر يعني عترت به قرآن (همان : ٢٤٥) و اين مطلب از مباني ديگر حجيت جمعيه است .