چکیده:
در خصوص آیات 16 تا 19 سوره قیامت و آیه 114 سوره طه، که پیامبر اکرم(ص) را از تعجیل در قرائت قرآن باز میدارند و در این پژوهش از آنها به «آیات نهی از تعجیل در امر وحی» یاد میشود، تفاسیر متعددی از سوی مفسران شیعه و اهل سنت نقل شده است. با بررسی مهمترین تفاسیر فریقین، در مجموع شش دیدگاه تفسیری برای آیات فوق به دست آمد که نخستین دیدگاه، مبتنی بر نهی از تعجیل در قرائت قرآن در هنگام دریافت وحی، میان مفسران شیعه و اهل سنت مشترک است و در تمام پانزده قرن پس از نزول مورد توجه بوده است. پنج دیدگاه دیگر، مورد اتفاق همه مفسران نبوده و در تمام سدههای پیشین نیز مطرح نبوده است؛ چنان که برخی تنها به یک مذهب یا چند اثر تفسیری اختصاص دارند. هر یک از دیدگاههای فوق با اشکالات متعددی مواجهاند که پذیرش آنها را با دشواری روبهرو میسازد.
این پژوهش با جمعآوری کتابخانهای دادهها و با توصیف و تحلیل تطبیقی آراء به همراه نقد عقلی، نقلی و تاریخی، ضمن پذیرش وقوع نزول دفعی قرآن بر اساس سوره قدر و دیگر آیات و روایات مرتبط، این نزول را اندکی پیش از نزول آیات نهی از تعجیل در سوره قیامت دانسته و با توجه به روایت امام صادق(ع)، «نهی از تعجیل» را به جهت تنبه و پیش از ارتکاب منهیعنه از سوی پیامبر اکرم(ص) و ناظر به عدم ابلاغ قرآن نازلشده در نزول دفعی میداند.
تعددت التفاسیر الشیعیه والسنیه للایات 16 حتی 19 لسوره القیامه والایه 114 لسوره طه، والتی تنهی الرسول الاعظم عن التعجیل فی قراءه القران. اطلق الباحث فی هذه المقاله علی تلک الایات «ایات النهی عن التعجیل فی الوحی». وظهرت سته اراء للمفسرین عن الایات المذکوره بعد دراسه فی امهات تفاسیر الفریقین، حیث ان الرای الاول المتفق علیه شیعه وسنه، قايم علی النهی عن التعجیل فی قراءه القران لدی تلقی الوحی، وظل هذا الرای محط العنایه طیله خمسه عشر قرنا مضی علی نزول القران. اما الاراء الخمسه المتبقیه فلا تحظی باتفاق المفسرین کلهم، ولم تکن مطروحه فی جمیع القرون المنصرمه؛ بل تبنی بعضها منهج تفسیری واحد او عدد من التفاسیر. وکل واحد من الاراء تعانی اشکالیات متعدده تعذر الاعتراف بها. هذه الدراسه المکتبیه والوصفیه التحلیلیه المقارنه المصحوبه بالنقد العقلی والنقلی والتاریخی، کما ایدت نزول القران دفعه واحده علی وفق سوره القدر وغیرها من الایات والاحادیث المتعلقه، اعتبرت هذا النزول قبیل نزول ایات النهی عن التعجیل فی سوره القیامه، ورات فی ضوء روایه عن الامام الصادق ان «النهی عن التعجیل» صدر تنبیها، وسبق ارتکاب المنهی عنه من جانب الرسول الاعظم ومع الاخذ بعین الاعتبار ان القران فی نزوله الدفعی لم یتم ابلاغه.
There are several exegeses which have been propounded by the Shia and Sunni exegetes about the verses 16 to 19 of al-Qiyamah surah and the verse 114 of Taha surah which have prevent the holy prophet (peace be upon him) from hastening in the Quran recitation and in this paper they are named “the prohibition verses from hastening in the matter of the revelation”. With studying both most important exegeses of the Shia and Sunni Schools, it is resulted the six exegetical attitudes for the mentioned verses. The first attitude is common between Shia and Sunni exegetes based on the prohibition from hastening in the Quran recitation at the time of receiving the revelation and has been observed in all 15 centuries after hijrah and there is no consensus between all exegetes about the other five attitudes and they have not been considered in all preceding centuries as some belong to one religious school (madhhab) or some exegetic works. Each of the mentioned attitudes has confronted with several problems which cause difficulty to be accepted these attitudes. This note with library data collection and description and comparative analysis of the opinions along with intellectual (aqli), transmitted (naqli) and historic criticism, meanwhile accepting the happening of the instant revelation of the Quran (al-nuzul al-dafʿi, Arabic: النزول الدفعی) based on the surah al-Qadr (القدر) and other verses and the related hadiths, it is thought to be a little before the revelation of the prohibition verses from hastening in al-Qiyamah surah and with considering the tradition of imam Sadiq (peace be upon him), he observes that prohibition from hastening is for awareness and before being carried out the prohibited act by the holy prophet (peace be upon him) and indicating not to convey the revealed Quran in the instant revelation.
خلاصه ماشینی:
بررسی و نقد آراء تفسیری پیرامون«آیات نهی از تعجیل در امر وحی» 1 ( سیدروحاله دهقان باغی 2 چکیده در خصوص آیات 16 تا 19 سوره قیامت و آیه 114 سوره طه، که پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله را از تعجیل در قرائت قرآن باز میدارند و در این پژوهش از آنها به «آیات نهی از تعجیل در امر وحی» یاد میشود، تفاسیر متعددی از سوی مفسران شیعه و اهل سنت نقل شده است.
دیگر تفاسیر شیعی متقدم و متأخر نیز بر این وجه تفسیری، یعنی تعجیل پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله در قرائت قرآن به خاطر شوق به حفظ یا ترس از فراموشی آیات تأکید نمودهاند؛ هرچند برخی از آنها با تقریرهای متفاوت از این دیدگاه یاد کردهاند؛ مثلاً صاحب تفسیر عاملی پس از آنکه وجه نخست را از مجمع البیان نقل میکند، در احتمالی دیگر مینویسد: «پیغمبر از ترس فراموش کردن قرآن، آن را زیاد تلاوت میفرمود.
از میان بیش از 50 تفسیر شیعی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت، بیش از 35 تفسیر، که نام برخی از آنها در سطور پیشین ذکر شد، بر این دیدگاه تفسیری صحه گذاشته و علت عجله کردن پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله در هنگام دریافت وحی را شدت علاقه و شوق ایشان به دریافت و حفظ آیات و یا ترس از فراموشی بخشی از وحی الهی معرفی نمودهاند؛ هرچند تلقی وحی به لسان از سوی رسول خدا صلیاللهعلیهوآله میتواند به جهت ثقیل بودن وحی نیز محتمل باشد.