چکیده:
بررسی حاضر از رویکرد تفسیرگرایی فکری، علمی و اجتماعی به فهم و تحلیل عوامل تأثیرگذار در سیر تطورات نگارشهای علوم قرآن میپردازد. هشت کتاب علوم قرآن در قرن 6 تا10 با قید تأثیرگذاری در دوره خود، محلّ بررسی در این تحقیق بوده است. از روش اسنادی و تحلیل تاریخی در انجام عملیات تحقیق، و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارائه الگوی نهایی، از نظریه مبنایی (GT) استفاده شده است. یافتههای به دستآمده شامل 18 مقوله در سیر تطور بوده که به تفکیک عوامل با ضریب تأثیر بالا، متوسط و کم بیان شده است. همچنین الگوی نهاییِ عوامل مؤثر در تطور سیر نگارشهای علوم قرآن در قالب نظریه مبنایی ارائهشده و اجزاء آن عبارتاند از: عوامل علّی شامل شخصیت فردی نویسنده، تخصص علمی نویسنده، عوامل فرهنگی اجتماعی دوره نویسنده، همنشینان نویسنده و تأثیرپذیری وی از مصادر و نویسندگان قبل و تأثیرگذاری نویسنده بر مصادر و نویسندگان بعد، هویت و اصالت متن نگارشی ـ اعم از ساختار، کارکرد و محتواـ ؛ عوامل زمینهای مثل شرایط زمان و مکان جغرافیایی، مهاجرت و مسافرتهای متعدد نویسنده، جامعیت عناوین منبع، قدمت و شهرت نگارش و نویسنده؛ عوامل میانجی مثل شخصیت اخلاقی نویسنده، عوامل سیاسی و اقتصادی دوره وی، حریت و آزاداندیشی یا تعصب نویسنده. در ضمن راهبردها و پیامدهای حاصل نیز بیان شده است.
تدرس هذه المقاله من خلال المقاربه التفسیریه الفکریه العلمیه والاجتماعیه العوامل الموثره فی التطورات الطاريه علی التالیف فی علوم القران. رات ثمانیه کتب فی علوم القران النور طوال القرن 6 حتی 10 للهجره، وترکت بصماتها علی تلک الحقبه، فلذلک استاثرت باهتمام البحث. تبنت المقاله منهج البحث الوثايقی والتحلیل التاریخی فی عملیه البحث، کما اعتمدت فی تحلیل البیانات والمعلومات وعرض النمط النهايی، النظریه البنايیه (GT). وظهرت نتايج البحث فی 18 موضوعا فی مسار التطور وتم تصنیف الموضوعات المذکوره علی وفق مدی تاثیر العوامل، المدی العالی والمتوسط والقصیر. والجدیر بالذکر ان النمط النهايی للعوامل الموثره فی مسار تطور التالیف فی علوم القران تم فی سیاق النظریه البنايیه التی تتکون من اجزاء هی: العوامل العلیه بما فیها شخصیه المولف، واختصاصه العلمی، والعوامل الثقافیه الاجتماعیه لعصر المولف، معاصروه وتاثره بما سبقه من الکتاب والمصادر، وتاثیر المولف فی ما تلاه من الکتاب والمصادر، هویه النص ووثاقته (بما فیها هیکلیته ووظايفه ومحتویاته). العوامل السیاقیه او الظرفیه مثل الظروف الزمکانیه، هجره المولف واسفاره المتعدده، شمولیه عناوین المصدر، قدم واشتهار الکتاب ومولفه. اما العوامل الوسیطه فهی کالسمات الاخلاقیه للمولف، والعوامل السیاسیه والاقتصادیه لعصره، حریه المولف الفکریه او تزمته. هذا وتطرق البحث الی الاستراتیجیات ونتايجها ایضا.
The present paper studies from the approach of the social, scientific and thoughtful interpretivism to the perception and analysis of the effective factors in the development of the Quran science writings. It has been studied the eight books of the Quran sciences from the sixth century to the tenth century with the condition that they were effective in their periods. The documentary method and the historic analysis has been used for the process of the research and it has been used Grounded theory (GT) for analyzing and examining information. The obtained findings which have contained the eighteen categories in the evolution have been stated with the separation of factors with the high impact factor, medium impact factor and low impact factor. Also the final paradigm of the effective factors in the development of the Quran science writings have been mentioned in the form of Grounded theory (GT) and its components are: causative factors including the individual’s personality of the author, the scientific expertise of the author, the social and cultural factors of author’s period, the author’s companions and his effectiveness of bibliographies and previous authors and his impact on the next bibliographies and authors, the identity and originality of the written text (including structure, function and content). The background factors such as the circumstances of time and geographic location, the several immigration and travels of the author, the comprehensiveness of the source titles, the oldness and notability of the writing and author. The mediator factors such as the ethical personality of the author, political and economic factors of his time, the author’s free thought and liberty or prejudice. Also it has been stated the obtained strategies and consequences.
خلاصه ماشینی:
همچنین الگوی نهاییِ عوامل مؤثر در تطور سیر نگارشهای علوم قرآن در قالب نظریه مبنایی ارائهشده و اجزاء آن عبارتاند از: عوامل علّی شامل شخصیت فردی نویسنده، تخصص علمی نویسنده، عوامل فرهنگی اجتماعی دوره نویسنده، همنشینان نویسنده و تأثیرپذیری وی از مصادر و نویسندگان قبل و تأثیرگذاری نویسنده بر مصادر و نویسندگان بعد، هویت و اصالت متن نگارشی ـ اعم از ساختار، کارکرد و محتواـ ؛ عوامل زمینهای مثل شرایط زمان و مکان جغرافیایی، مهاجرت و مسافرتهای متعدد نویسنده، جامعیت عناوین منبع، قدمت و شهرت نگارش و نویسنده؛ عوامل میانجی مثل شخصیت اخلاقی نویسنده، عوامل سیاسی و اقتصادی دوره وی، حریت و آزاداندیشی یا تعصب نویسنده.
علوم قرآن، تحلیل تاریخی، عوامل تأثیرگذار، تطور نگارشها، نظریه مبنایی، قرن 6 تا 10 مقدمه در بررسی سیر تاریخی منابع علوم قرآن در دورههای مختلف، تغییرات ساختاری، کارکردی و حتی محتوایی بوده است.
با توجه به اینکه هدف اصلی این مقاله، توسعه نظریهای در باب فهم عوامل تطور در سیر نگارشهای تأثیرگذار علوم قرآن در دوره زمانی سده 6 تا 10 است، با روش کیفیِ نظریه مبنایی عوامل مؤثر در تطور در قالب علّی، زمینهای، میانجی، راهبردها و پیامدهای آن بیان میگردد (ر.
برای نمونه در تحلیل تاریخی و بررسی ابعاد مختلف شخصیت سیوطی و نگارش الاتقان و سایر تکنگاریهای سیوطی به دست میآید که شخصیت فردی، علمی، همنشینان وی، ساختار و کارکرد کتاب و جامعیت و شهرت شخصیت و کتب علوم قرآن او، شخصیت اخلاقی، شرایط فرهنگی، زمان و مکان عصر و زندگی سیوطی و محتوای علمی و نوآوری کتابش، به عنوان عوامل مٶثر با ضریب تأثیر بالاست.