چکیده:
دو شهر مکه و مدینه، به علت تقدس و اهمیت معنوی آنان نزد مسلمانان، موضوع نگارش تواریخ محلی متعددی در طول دوران اسلامی بودهاند. در میان نگاشتههای فراوان موجود در این زمینه، تواریخ محلی مهمی به قلم عالمان و نویسندگان مغربیالاصل نگاشته شده است. در نوشتار پیشرو، در آغاز سیری اجمالی از تاریخنگاری محلی مکه و مدینه به دست داده شده و در ادامه، تواریخ محلی نگاشتهشده به قلم علمای مغربیالاصل معرفی تفصیلی شده است. این بررسی، نقش و جایگاه دانشوران حوزه مغرب اسلامی را در خلق تواریخ محلی مهم و تأثیرگذار برای مکه و مدینه ـ و به طور خاص کتابهای العِقد الثمینِ فاسی، به عنوان مهمترین متن تراجمنگارانه برای مکه، شِفاء الغَرامِ فاسی، به عنوان اثر خِططنگارانه مهمی برای مکه و کتاب نصیحة المشاورِ ابن فرحون، به عنوان متن تراجمنگارانه ارزشمندی برای مدینه ـ نشان میدهد.
The two cities of Mecca and Medina, due to their sanctity and importance to Muslims, are the subjects of many local histories during the Islamic period. Among the many works produced in this field, one can find significant local histories written by the scholars and authors originally from the Islamic Maghreb. With a brief review of the historical course of the local historiographies of Mecca and Medina, this article tries to introduce in detail the local histories written by the originally Maghreb historians such as Al-ʻIqd al-thamin and Shifaʼ al-gharam by Taqi al-Din Fasi (from the local histories of Mecca), Nasihat al-Mushavir by Ibn Farhun, and Bahjat al-nufus wa al-asrar by Marjani (from the local histories of Medina) to show the role and place of the scholars of the Islamic Maghreb in writing the local histories of these two holy cities of Muslims.
خلاصه ماشینی:
این بررسی، نقش و جایگاه دانشوران حوزه مغرب اسلامی را در خلق تواریخ محلی مهم و تأثیرگذار برای مکه و مدینه ـ و به طور خاص کتابهای العِقد الثمینِ فاسی، به عنوان مهمترین متن تراجمنگارانه برای مکه، شِفاء الغَرامِ فاسی، به عنوان اثر خِططنگارانه مهمی برای مکه و کتاب نصیحة المشاورِ ابن فرحون، به عنوان متن تراجمنگارانه ارزشمندی برای مدینه ـ نشان میدهد.
). افزون بر آثار پدید آمده در موضوعات فوق، علمای حوزه اندلس و مغرب اسلامی نقش قابل توجهی نیز در خلق تواریخ محلی حجاز داشتهاند؛ برای نمونه باید به آثاری در این زمینه به قلم دانشوران اندلسی، مانند کتاب اخبار دارالهجره (از تواریخ محلی مفقود مدینه) اثر رُزَین بن معاویة بن عمّار سَرقُسطی عَبدَری اندلسی (د.
ک: بهرامیان، 1385، ج8، ص36ـ38) تاریخ محلی مهم دیگر مکه در همین دوره ـ که خوشبختانه متن آن نیز به دست ما رسیده ـ اخبار مکه اثر محمد بن اسحاق فاکهی، محدّث ساکن مکه در سده سوم هجری، است که بخش موجود آن، مفصلتر از کتاب مورخ معاصرش، ازرقی، است؛ هرچند برخی بر این باورند که او بسیاری از گزارشهای خود را از اخبار مکه ازرقی، اما بدون اشاره به آن، اقتباس کرده است.
) پدید آمد که رویکرد اصلی این دست آثار، فضائلنگاری مکه و اماکن مقدس آن بوده و محتوای آنها نیز تا حدود زیادی از منابع قدیمیتر، به ویژه اخبار مکه ازرقی، گردآوری و اقتباس شده است؛ ازاینرو چنین آثاری را نمیتوان تواریخ محلی (به مفهوم دقیق آن) به شمار آورد.