چکیده:
یکی از استدلالهایی که در کلام اسلامی برای اثبات وجود خدا ارائه شده است برهان موسوم به امکان صفات یا اعراض است که گاه آن را برهان تخصیص نیز نامیدهاند. چکیدۀ برهان مزبور آن است که اتّصاف اجسام به برخی صفات ویژه از میان تمام صفات ممکن، با توجّه به اصل علّیّت حتما معلول وجود یک مخصّص و مرجّح غیر جسمانی است که همان آفریدگار عالم و علّت تخصیص و ترجیح صفات اشیاء است. تاکنون پیشینه و تقریرها و تحوّلات این برهان در کلام امامیّه بررسی نشده است و از سرگذشت و تطوّرات تاریخی آن در کلام امامی آگاهی چندانی در دست نیست. با توجّه به ضرورت شناسایی و معرّفی استدلالهای متکلّمان بر اثبات وجود خدا، در مقالۀ حاضر با تتبّع تاریخی در متون کلامی امامیّه تقریرهای مختلف متکلّمان امامی از برهان امکان صفات بازشناسی و تشریح میشود و ضمن مقایسۀ آنها با یکدیگر تحوّلات این برهان کمترشناخته شده در کلام امامیّه تبیین میگردد. پژوهش حاضر نشان میدهد که از قرن ششم هجری تا دورۀ صفویّه دستکم چهار تقریر مختلف از برهان امکان صفات در متون مختلف کلامی ارائه شده است که از حیث تعداد و ترتیب مقدّمات و نتیجه تفاوتهای بارزی با یکدیگر دارند. تاکید متکلّمان متاخّر بر اثبات واجب الوجود و ناتوانی برهان امکان صفات از اثبات آن به تنهایی، موجب انضمام برهان امکان و وجوب به این برهان، و در نهایت، اقبال اندک متکلّمان امامی به این برهان گردید.
خلاصه ماشینی:
چکيدة برهان مزبور آن است که اتصاف اجسام به برخي صفات ويژه از ميـان تمـام صـفات ممکن ، با توجه به اصل عليت حتما معلول وجود يک مخصص و مرجح غير جسماني اسـت که همان آفريدگار عالم و علت تخصيص و ترجيح صـفات اشـياء اسـت .
با توجه به ضرورت شناسـايي و معرفي استدلال هاي متکلمان بر اثبات وجود خدا، در مقالۀ حاضر با تتبـع تـاريخي در متـون کلامي اماميه تقريرهاي مختلف متکلمان امامي از برهان امکان صفات بازشناسـي و تشـريح ميشود و ضمن مقايسۀ آنها با يکديگر تحولات اين برهان کمترشناخته شده در کلام اماميه تبيين ميگردد.
استدلال به «امکان جواهر يا ذوات اشياء» که بر اساس آن برهان «امکان و وجـوب » معروف ارائه شده است با اين مضمون که : چون عالم ممکن الوجود است ، و ممکـن الوجـود ذاتا وجود ندارد و براي موجود شـدن نيازمنـد بـه علتـي واجـب الوجـود اسـت کـه موجـب ضرورت يافتن وجود براي آن شود، پس بايد آفريدگار واجب الوجـودي در هسـتي وجـود داشته باشد.
٣) برهان تخصيص براي اثبات خداوند به عنوان مرجح صفات مخلوقـات (برهـان امکان صفات ) چکيده و لب برهان «تخصيص » يا «امکان صفات » براي اثبات وجود خدا تأکيد بر اين نکته است که اتصاف اجسام به برخي صفات ويژه از ميان تمام صفات ممکـن ، بـا توجـه بـه اصل عليت حتما معلول وجود يـک مخصـص و مـرجح اسـت .
با اين برهان نهايت چيزي کـه اثبـات مـيشـود وجـود علتـي غيـر جسماني است که موجب تخصيص صفات اجسام ميگـردد امـا واجـب الوجـود بـودن ايـن علت بايد با افزودن مقدمات ديگري به برهان ثابت شود.