چکیده:
از جمله مباحث حساس و بحثبرانگیز علوم جنایی و جرمشناسی برخوردی است که نظام کیفری در رابطه با اطفال بزهکار از خود نشان میدهد. این اهمیت و حساسیت از اینجا ناشی میشود که سن کودکی و نوجوانی و تأثیری که این دوران در ساخت شخصیت آینده کودک میگذارد و از منظر دیگر از آنجایی که کودکان و نوجوانان با بزرگسالان از نظر توان جسمی و روانی تفاوتهایی دارند، واکنش نظام کیفری هر کشوری را قابل تأمل میسازد. در قانون مجازات اسلامی سابق، عدم مسئولیت کیفری افراد نابالغ مورد پذیرش قرار گرفته، ولی در عین حال در مواردی برای آنان تعزیر وضع شده که منافی فقدان مسئولیت کیفری این افراد است. همچنین درباره افرادی که تازه به سن بلوغ رسیدهاند، هیچ فرقی از جهت مجازات با افراد بزرگسال وجود ندارد و رشد کیفری نیز در تعیین کیفر، مورد توجه قرار نگرفته است. از این لحاظ قانون مجازات اسلامی سابق مورد نقد است که در قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ به این اشکالات توجه شده و قانونگذار به منظور رفع این اشکالات، گامهای مفیدی برداشته است. بدینسان در قانون مجازات اسلامی جدید نیز در کنار پذیرش سن ۱۸ سالگی بهعنوان سن کودک و نوجوان، یک تقسیمبندی دیگر نیز داشته به نحوی که دوره کودکی و نوجوانی را به چهار دوره: بدو تولد تا ۹ سالگی، ۹ تا ۱۲ سالگی، ۱۲تا۱۵ سالگی و ۱۵ تا ۱۸ سالگی تقسیمبندی کرده است. این در حالی است که بهموجب قانون سابق، طفل در تبصره ۱ ماده ۴۹، بهعنوان فردی که هنوز به بلوغ شرعی نرسیده است، تعریف شده بود. در قانون ضمن اینکه سن کودک را تا ۱۸ سالگی معرفی کرده با ارائه تعریف سن بلوغ، مسئولیت کیفری را برای گروهی از اطفال و نوجوانان شناسایی کرده است. به عبارت دیگر در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 با پذیرش مسئولیت تدریجی اطفال و نوجوانان و درجهبندی جرائم تعزیری، شاهد تحولات زیادی هستیم.
خلاصه ماشینی:
البته این بدان معنی است که قانون آنگونه افراد را از کیفر معاف دانسته و آنها را در جامعه به حال خود رها میکند بلکه مجازات آن عمل چه در شرع مقدس و چه در قانون در مورد این افراد جاری نمیشود ولی ممکن است به لحاظ سلامت جامعه و تعلیم و تربیت آنان اقدامات پیشگیری از قبیل تسلیم به اولیاء یا تعزیز و یا نگهداری طفل در کانونهای تربیتی صورت گیرد که این گونه اقدامات به منزله کیفر برای اطفال نیست بلکه هدف، اصلاح و تربیت طفل است؛ یعنی آنچه که در حقوق جزا و ارتکاب جرم از لحاظ مادی؛ معنوی و قانونی لازم است تا جرم تحقق پیدا کند.
6 در قانون مجازات اسلامی جدید تغییرات شگفتی درباره اطفال و نوجوانانی که مرتکب جرائم تعزیری میشوند انجام شده و در مواردی که سن آنها در زمان ارتکاب ۹تا ۱۵سال تمام شمسی باشد حسب مورد، دادگاه یکی از تصمیمات زیر را اتخاذ میکند: الف- تسلیم به والدین یا به اولیاء یا سرپرست قانونی با اخذ تعهد به تأدیب و تربیت و مواظبت در حسن اخلاق طفل یا نوجوان.
بدین ترتیب قانونگذار در ماده 91 قانون مجازات اسلامی عنوان داشته در جرائم موجب حد یا قصاص هرگاه افراد بالغ کمتر از 18 سال، ماهیت جرم انجام شده یا حرمت آن را درک نکنند یا در رشد و کمال عقل آنها شبهه وجود داشته باشد حسب مورد با توجه به سن آنها به مجازات پیشبینی شده در این فصل محکوم میشوند.