چکیده:
قاعده درء در جرم انگاری، تعیین مجازات، دلایل اثبات دعوا و کلیه موضوعات مرتبط با پدیدۀ بزهکاری و مسئولیّت کیفری جریان داشته و از بنیانهای اصلی حقوق کیفری اسلامی است. هرگونه تردید و شکّ در یافتن منظور قانونگذار موجب تغییرات بنیادی در بارۀ عناصر قانونی، مادی و معنوی جرم خواهد شد و ممکن است سبب تجویز رفتار باشد. همچنین در تعیین نوع و میزان مجازات به طور اساسی تاثیرگذار بوده و ممکن است موجب سقوط یا تغییر نوع مجازات گردد. مسئولیّت کیفری نیز تحت تأثیر این قاعده بازخوانی شده و در مواردی موجب عدم مسئولیت میگردد. قاعدة درء در اکثر موضوعات شکلی و ماهوی حقوق کیفری مؤثر است. این قاعده، مرتبط با عدالت کیفری، تفسیر مضیّق قوانین کیفری به نفع متّهم، اصل قانونی بودن جرم و مجازات، نتایج آن و سایر اصول کیفری است. این قاعده شامل کلیه مجازاتهای حدود، تعزیرات و قصاص میشود. حتّی در اعمال قواعد مرتبط با دیات نیز این قاعده کاربرد دارد و محدود به حدود نمیباشد. در این نوشتار ابتدا بازتاب قاعدة درء در عنصر قانونی جرم و سپس در عناصر مادی و معنوی مورد بحث قرار میگیرد.
The rule of Dar’ applies to criminalization, sentencing, reasons for proving litigation and all matters related to the criminal phenomenon and criminal responsibility, and is one of the main foundations of Islamic criminal law.Any doubt in finding the meaning of the legislator will cause fundamental changes in the legal, material and spiritual elements of the crime and may cause behavioral prescribing. It is also based on the type of sentencing and the amount of punishment, and may cause the cancellation of punishment or change.Criminal liability is also re-read under the influence of this rule and in some cases leads to irresponsibility. The rule of Dar’ (درا) is effective in most formal and substantive matters of criminal law. This rule relates to criminal justice, the narrow interpretation of criminal law in favor of the accused, the principle of legality of the crime and its consequences, and other principles of criminal law. This rule includes all the punishments of hudud, ta'zir and qisas . This rule applies even to the rules related to diyat and is not limited to limits. In this article, first the reflection of the rule of law in the legal element of crime and then in the material and spiritual elements is discussed.
خلاصه ماشینی:
مادة ١٢١ قانون مجازات اسلامي (١٣٩٢) حد افساد في الارض را به نوعي از قواعد عمومي قاعده درء خارج ساخته و صرف وجود شبهه يا ترديد در بارة جرم مذکور را موجب سقوط حد ندانسته است .
رويـه قضـايي نيز قبل و بعد از تصويب مادة ٢٨٦ قانون مجازات اسلامي (١٣٩٢)، در اين باره ترديد داشته و آن را از مصاديق شبهه در انطباق با عنصر مادي حد افساد في الارض دانسته است .
مطـابق مـادة ٩١ قـانون مجـازات اسلامي (١٣٩٢): «در جرايم موجب حد يا قصاص هرگاه افراد بالغ کمتر از ١٨ سال ، ماهيت جرم انجام شده يا حرمت آن را درک نکنند و يا در رشد و کمال عقل آنان شبهه وجـود داشـته باشـد، حسب مورد با توجه به سن آنها به مجازات هاي پيش بيني شده در اين فصل محکوم مي شـوند».
مـادة ٢١٨ قـانون مجازات اسلامي (١٣٩٢) در اين باره مقرر مي دارد: «در جرايم موجب حـد هرگـاه مـتهم ادعـاي فقدان علم يا قصد يا وجود يکي از موانع مسؤوليت کيفري را در زمـان ارتکـاب جـرم نمايـد، در صورتي که احتمال صدق گفتار وي داده شود و اگر ادعاء کند که اقرار او بـا تهديـد و ارعـاب يـا 239 شکنجه گرفته شده است ادعاي مذکور بدون نياز به بينه و سوگند پذيرفتـه مـي شـود».
جرم سب النبي (ص ) مادة ٢٦٣ قانون مجازات اسلامي (١٣٩٢) بر اساس قاعدة درء بدين شرح ، تنظيم شده است : «هرگاه متهم به سب ادعا نمايد که اظهارات وي از روي اکراه ، غفلت ، سهو يا در حالت مستي يا غضب يا سبق لسان يا بدون توجه به معاني کلمات و يا نقل قول از ديگـري بـوده اسـت ، سـاب النبي محسوب نمي شود».