چکیده:
در میان نظریههای جامعهشناسی، نظریۀ ساختاربندی گیدنز از ظرفیت مناسبی برای تبیین پدیدههای اجتماعی برخوردار است. این رویکرد تلفیقی در جامعهشناسی شامل دو وجه عمدۀ «ساخت» و «عاملیت انسان» در تحقق پدیدههای اجتماعی است که گیدنز، با گذر از هریک از آنها، توأمان از الزامآور بودن ساختها و آزاد بودن کامل کنشهای انسانی صرفنظر کرده و بر بینابین بودن آنها تأکید میکند. بررسی بازار سنتی و اسلامی تبریز با دارا بودن سابقۀ تاریخی نشان میدهد که بیشتر فضاهای این بازار وقفی بوده و در طول تاریخ، علیرغم حفظ فضاها، همچنان کارکرد این فضاها نیز تداوم داشته است. در این راستا، پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که نقش فرهنگ وقف و کارکرد آن چه تأثیری در ساختیابی بازار تبریز داشته است. این مقاله به روش تفسیریـتاریخی انجام شده است. جمعآوری اطلاعات به شیوۀ کتابخانهای و میدانی بوده و محدودۀ موردمطالعه بازار سنتی شهر تبریز است. نتایج نشان میدهد ساختار (قواعد و منابع وقف) موجب ماندگاری این فضاها و تداوم عملکردشان شده است. طبق نظریۀ گیدنز، ما نهادها را میسازیم و آنها کنشهای ما را شکل میدهند. در این خصوص، کنشگران مسلمان با بهرهگیری از قواعد وقف، که برگرفته از ارزشهای والای اسلامی است، فضاهای بازار تبریز را شکل دادهاند و سپس همان فضاها کنشهای کنشگران (واقفان) را شکل داده است. بنابراین میتوان گفت بازار تبریز تجلی عینی ارزشها و هنجارهای اسلامی بوده و پدیدۀ وقف موجب شکلگیری فضاهای شهری اسلامی و تداوم عملکرد آنها در طول زمان و مکان میشود.
Giddens's structuring theory has the appropriate capacity to explain social phenomena over other theories. Going through each of the structuralist and individualist theories, he neglects both the necessity of rigidity and the complete freedom of human action and emphasizes the equality of each. The main question of this study is that what is the impact of the role of waqf culture and its function on the formation of Tabriz market? This article is based on a historical-interpretive method. The information was collected through library and field studies and the study area is the traditional market of Tabriz. The results show that the beginning of the formation of the Tabriz market dates back to the early centuries of Islam's arrival in Iran. The results also show that Muslim activists have used the "rules and resources of waqf " in times and places to construct the Tabriz market and have been building the Tabriz market over the years. As for the function of the waqf, it can be said that the most important function of the waqf is the reproduction of Islamic values and norms and their continuation over many centuries. Finally, it must be said that Muslim activists are influenced by peripheral constructions, especially Islamic values and norms. And again, the institution is dedicated to their actions.
خلاصه ماشینی:
تحليلي تاريخي بر نقش فرهنگ وقف و کارکرد آن در ساخت يابي بازار شهر تبريز با تأکيد بر آراي گيدنز محمدتقي پيربابائي ١، رحيم ايرانشاهي ۲ چکيده در ميان نظريه هاي جامعه شناسي ، نظريه ساختاربندي گيدنز از ظرفيت مناسبي براي تبيين پديده هاي اجتماعي برخوردار است .
بنابراين پژوهش حاضر در پي پاسخ علمي به اين پرسش خواهد بود: نقش وقف و کارکرد آن چه تأثيري در ساخت يابي بازار تبريز داشته است ؟ پيشينه پژوهش در روند مطالعات شهري در جهان اسلام ، با تمرکز بر موضوعاتي مانند شکل گيري فضاي عمومي و محيط هاي شهري ، توسعه شهرها، احدا٩ يا بازسازي بخش هايي از شهرها، جزئيات ساختمان هاي عمومي ، مکان و ماهيت آن ها در ابعاد اقتصادي و اجتماعي در واحدهاي همسايگي با تکيه بر موقوفات ، تحقيقاتي انجام شده است .
در ميان پژوهشگران داخلي نيز مي توان به شفقي در مقدمه اي بر شناخت شهرهاي اسلامي (٣٧٨ا)؛ شفقي در مقاله «تحليل فضايي کالبدي بازار اصفهان » (ه ٣٨ا)؛ شهابي در مقاله اي تحت عنوان «مباني و چهارچوب نظري تأثير وقف در شکل گيري فضاهاي شهري » (٣٨٣ا)؛ کلانتري خليل آباد، صالحي و رستمي در مقاله «نقش تاريخي وقف در شکل گيري شهر اسلامي » (٣٨٩ا)؛ يوسفي فر و يدالله پور در مقاله «مؤسسات وقفي در حيات بازار سنتي آمل » (٣٩٤ا)؛ فاريابي، هاشمي زرج آباد، شاطري سال بيـست ودوم 1.
Çöteli 226 و زارعي در پژوهش «نقش نهاد وقف در شکل گيري و گسترش شهرهاي اسلامي (بافت تاريخي بيرجند)» (٣٩٥ا)؛ و شاه حسيني (٣٩٥ا) در مقاله «تأثيرات متقابل مکان هاي وقفي و توسعه شهر تهران در دوره قاجاريه » اشاره کرد .