چکیده:
با اینکه جنگلیها شروع مبارزات خود را در مواجهه با روسیه تزاری آغاز کرده بودند، اما در بین نیروهای خارجی، انگلیسیها به طور مستقیم و غیرمستقیم تاثیر زیادی بر جهتگیریهای نظامی، سیاسی و ایدئولوژیکی آنها برجای نهادند. این تاثیرگذاری به ویژه بعد از قرارداد ترکمخامصه جنگلیها با نیروهای نظامی بریتانیا در مرداد 1297 خ. محسوستر شد. زیرا مفاد معاهده جنگلی-ها با نیروی نظامی بریتانیا نشان میدهد که آنها شکست نظامی از سوی نیروی دانسترفورس را پذیرفته بودند، متعاقب این قرارداد، جنگلیها مجبور به اخراج نیروهای آلمانی و عثمانی از جنگل شدند و به دنبال آن چرخش ایدئولوژیک در بدنه جنبش پدید آمد، زیرا از تابستان 1297خ. جایگاه اتحاد اسلام تضعیف شد و به دنبال آن کمتر از شش ماه با جدایی برخی از شخصیتهای جناح راست جنبش، موجب گرایش بیشتر نیروهای جوان جنگلی به بلشویکها گشت. هرچند انگلیسیها آشکارا موجب این تحولات نشدند، اما این حوادث از پیامدهای حضور آنها در گیلان و فشار وثوقالدوله بر جنبش بود. حوادث یادشده موجب تنها ماندن کوچکخان از سوی شخصیتهایی شد که وی با اتکا به آنان جنبشجنگل را سامان داده بود. پس از این رویدادها، جنبش ناخواسته در مسیری گام نهاد که در راستای منافع انگلیسیها بود. پرسش نوشتار حاضر بر این نکته قرار دارد، انگلیسیها در نتیجه اتخاذ چه تدابیری زمینههای ضعف فکری، سیاسی و نظامی جنبشجنگل را فراهم کردند؟
Although the Jungles had begun their struggle against Tsarist Russia, among the foreign powers, the British had a direct and indirect influence on their military, political, and ideological orientations. This effect, especially after the agreement to leave the jungle conflict with the British military forces in August 1297 AH. It became more noticeable. Because the terms of the Jungle treaty with the British military show that they had accepted a military defeat by Dunsterforce, the jungle was forced to expel German and Ottoman forces from the jungle, leading to an ideological turnaround. It appeared in the body of the movement, because from the summer of 1297 AH. The position of the Islamic Union was weakened, and less than six months later, with the separation of some of the right-wing figures of the movement, the young forest forces became more inclined towards the Bolsheviks. Although the British did not openly cause these developments, they were the result of their presence in Gilan and the pressure of Vosough al-Dawla on the movement. These events left Kuchak Khan alone with the figures he relied on to organize the jungle movement. After these events, the movement inadvertently took a course that was in the interests of the British. The question of the present article is, what measures did the British take to pave the way for the intellectual, political and military weakness of the jungle movement?
خلاصه ماشینی:
از سوي ديگر جنگلي ها براي تداوم حيات و موجوديت خود چاره اي جز اتحاد سياسي با دولت هاي محور نداشتند، همان طور که پس از قطع همکاري با عثماني با پيدا شدن سرو کله بلشويک ها، کوچک خان براي ياري جستن از نيروهاي ارتش سرخ در برابر انگليسي ها مخالفتي براي همکاري با بلشويک ها ابراز نکرد و پس از شنيدن خبر ورود بلشويک ها در انزلي، به همرزمانش گفت : «برويم به شکرانه ورد برادران بلشويک دو رکعت نماز شکر بخوانيم »(سپهر،١٣٦٢: ١٠٨) البته در اين زمان با توجه به شعارهاي آزاديخواهانه اي که بلشويک ها از آن سخن مي گفتند، موجب جذب ايرانياني شد که از سياست هاي روسيه و انگلستان در ايران دوري مي جستند به آنها شد (مرکز اسناد وزارت امورخارجه ، ش سند،١٣٣٦/٦٦/٢٦/٣٢)، بعدها بلشويک ها در همان مسيري گام برداشتند که روسيه تزاري از آن مسير رفته بود.
انگليسي ها با اين سياست توانستند علاوه بر تحکيم موقعيت خود از يک سو با جدا نمودن چهره هاي محافظه کار جنبش جنگل ، کوچک خان را در آغوش جناح فرصت طلب و بلشويک ها قرار دهند و با اين بهانه در دو سال آينده زمينه سرکوب آنها را فراهم کنند و همچنين آنها با بازگذاشتن دست وثوق السلطنه ، نيروي قزاق بر شدت حملات خود عليه جنگلي ها افزود (کشاورز،١٣٧١: ١١٠) محمدعلي گيلک به عنوان يکي از شخصيت هايي که در متن تحولات جنبش بوده است ، در کتاب خود از قرارداد ترکمخاصمه جنگلي ها با نيروي نظامي بريتانيا به تلخي ياد مي کند و مي نويسد؛ اين معاهده مضرات زيادي براي جنگلي ها ايجاد کرد يعني نقشه محو آنها که قبلا طرح ريزي شده بود، با اين معاهده صورت گرفت »(گيلک ، ١٣١٧: ١٨٩) تحليل گيلک از اين مساله با توجه به رويدادهايي که در ايران و ساختار تشکيلاتي و فکري جنگلي ها روي داد، کاملا با واقعيات تاريخي مورد تطبيق است .