چکیده:
باستانشناسان مدتهاست که اهمیتِ مدیریت و کنترلِ آب را درک کردهاند. در ارجان، یکی از پنج خوره ایالت فارس، شواهدی از مدیریت آب مشاهده میشود که حکایت از برهمکنش انسان و محیط دارد. با توجه به محیط و منظر ارجان، سازههای آبی مختلفی وجود دارد که از گذشتههای دور ایجادشده و با استفاده از آنها، مردمان گذشته موفق شدند آب رودخانههای مارون و خیرآباد را مهار و مدیریت کنند. در این نوشتار، با بررسی فرهنگ مادی برجایمانده و منابع مکتوب، به اهمیت مسئله آب در این منظر و نحوه مدیریت و کنترل آن پرداخته خواهد شد. حضور گستردۀ سازههای آبی نشان میدهد که ارجان در دوران مختلف به آب رودخانههای مذکور شدیداً وابسته بوده، همانطور که منابع مکتوب نیز بر آن صحه میگذارند. از سویِ دیگر، منـابع مکتوب و اخـیراً بررسـیهای زمینشـناسی نشان میدهد که کیفیت آبهای زیرزمینی ارجان نامطلوب بوده و برای امر کشاورزی و مصارف داخلی مناسب نبوده است. درک روشها و شیوههای کنترل و مدیریت آبهای سطحی و زیرزمینی و تأثیر آن بر توان منطقه نشان میدهد که مدیریت بخردانه با شناخت درست توان بالقوه طبیعی و فرهنگی سرزمین شکوفایی این پهنه و برعکس عدم شناخت آن دشواریهایی را دربر داشته است.
Water and water management studies have long been a matter of concern to archaeologists. In Arrajan, one of the five regions (xora) in Fars during the Sasanian era, the remains of water installations are evidence of nature- culture interactions as well as of environmental behavior through time. Maroon and Khairabad Rivers, as two main water resources of the region, have long been subjected to control and management by societies. Based on the archaeological field surveys and the analysis of written primary sources, the dependence of Arrajan to these rivers in different periods and water management strategies and practices will be assessed across the Arrajan landscape. Written sources as well as recent geological surveys show that groundwaters in the region were of low quality and had not been suitable for agriculture and domestic use. As the prosperity of the region largely depended on an effective water management and sufficient knowledge of surface and subterranean water potential, the evolution of water management in Arrajan region lead us to be aware that any negligence in the issue of water management would lead to the decline and desertification of the landscape and vitiate its potential of to host human settlements
خلاصه ماشینی:
Tempelhoff et al ٢٠٠١ Miller ;١٩٩٨ Donahue and Johnston ;١٩٩٠ Collins ;١٩٩٢ Adams).
شواهدي ِ که چنين موضوعي را تأييد ميکند، امروزه نيز در نزديکي اين رودخانه ها همچنان موجود است ؛ پل ها، پل بندها، کانالهاي زيرزميني (قنات) و کانال صخرهاي ازجملۀ اين شواهد هستند که حکايت از تلاشهاي انساني در بستر پهنه (منظر) براي سازگاري و انطباق با محيط پيرامون خويش و از همه مهم تر، استفاده بهينه از منابع موجود دارد.
بنابراين ، همان طور که در اين مقاله بر اساس منابع مکتوب و فرهنگ مادي نشان داده خواهد شد، ميتوان گفت که تداوم و پويايي ارجان در طول ايام بيشتر مديون کنترل و مديريت آبهاي روزميني (رودخانه هاي دائمي) بوده است .
شايان ذکر است که در بررسي پهنۀ ارجان سازههاي آبي زيادي شناسايي شد، اما در اين جستار تنها َ به سازههاي آبي نزديک رودخانۀ مارون، کانال -قنات منطقۀ گرمز و چاه هاي منطقه پرداخته و از ذکر و توضيح ديگر تأسيسات آبي مانند برکه ها، آبانبارها، آسيابها و غيره خودداري خواهد شد (براي مطالعۀ بيشتر بنگريد به : خسروثاني، ۱۳۹۷؛ رايگاني، ۱۳۹۴) (تصوير ۱).
Lippmann et al ;٤٧٧ :٢٠٠٤ Medel and Armienta).
منابع مکتوب تاريخ خلق سازههاي آبي (پل بند و قنات) ارجان را دورٔە ساساني ميدانند و بر سر اين موضوع هم سخن اند.
, “The sustainability of ancient water control techniques in Iran: an overview.