چکیده:
عصر مشروطه را میتوان یکی از مهمترین دورههای تحول ادبیات فارسی بهشمار آورد؛ یکی از
دلایل مهم این تحول انتشار روزنامهها است. طنز اجتماعی نیز برای اولین بار به شکل جدی در دورة
مشروطه متولد میشود و این نوع طنز را نیز میتواند نتیجه انتشار روزنامه در این عصر دانست. یکی از
مهمترین روزنامههایی که در پیدای این نوع طنز تاثیر داشت، روزنامه صوراسرافیل بهویژه ستون
مشهور آن، چرند و پرند که توسط علیاکبر دهخدا نوشته میشدهاست. در این مقاله ضمن بررسی طنز
اجتماعی در دورة مشروطه تاثیر این ستون بر شکل گیری طنز اجتماعی را مورد بررسی قرار خواهیم
داد. با بررسی این موضوع به این نکته پی خواهیم برد که استفاده از زبان ساده و نزدیک به زبان عامیانه
یکی از ویژگیهای بارز طنز اجتماعی این دوره است؛ همچنین روزنامه ملانصرالدین نیز تاثیر زیادی
بر شکل گیری طنز اجتماعی در دورة مشروطه دارد. طنز دهخدا واقع گرایانه است و او مهارت زیادی
در بررسی مشکلات و مسائل اجتماعی دارد. هدف دهخدا از طنز، بیدا رگری مردم است؛ همچنین
گرایش به طنز اجتماعی در این دوره نشان دهندة خفقان موجود در جامعه است که باعث میشود
مردم از اظهار نظر مستقیم و انتقاد صریح از وضع موجود واهمه داشتهباشند.
خلاصه ماشینی:
تأثیر روزنامههای عصر مشروطه بر پیدایش طنز اجتماعی در ادبیات فارسی (مطالعة موردی ستون چرند و پرند دهخدا) حبیب کشاورز عضو هیئت علمیگروه زبان و ادبیات دانشگاه سمنان چکیده عصر مشروطه را میتوان یکی از مهمترین دورههای تحول ادبیات فارسی بهشمار آورد؛ یکی از دلایل مهم این تحول انتشار روزنامهها است.
انتشار روزنامه را میتوان یکی از مهمترین دلایل تغییر نثر فارسی و ساده شدن آن دانست؛ «از آغاز مشروطه که روزنامهنویسی در ایران رواج یافت نویسندگان و گویندگان، سبکهای قدیم ادبی و قالبهای رایج قصیده و غزل را برای بیان احساسات نوین نارسا یافتند و بعضی از آنها بر آن شدند که به زبان مردم سخن بگویند و چون راه دیگری نمیدانستند، مقاصد خود را که انتقاد از اوضاع اجتماعی و بیدار کردن مردم بود، در ضمن عبارات سادة شوخیآمیز یا هجویههایی منظوم که در قالب ترانههای عامیانه و خفیف ریخته میشد، به گوش مردم رسانیدند» (آرینپور، 78:1379).
طنز اجتماعی در ستون چرند و پرند نخستین شمارة روزنامه در 17 ربیع الأول سال 1323 در تهران انتشارمییابد و روی هم رفته 32 شماره از آن منتشر میشود و سه روز پیش از بمباران مجلس در 21 جمادی الأول 1326 از انتشار بازمیماند و در 24 همان ماه میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل مدیر این روزنامه به دستور محمدعلی شاه اعدام میشود (آرینپور، 1379: 249).
دهخدا نویسندة روزنامة صوراسرافیل ستونی به نام چرند و پرند در این روزنامه دارد که این ستون انقلابی در شیوة طنز پدید میآورد و سرآغازی بر پیدایش طنز اجتماعی است.