چکیده:
کووید19و مسائل فلسفۀ نظری تاریخ؛ مواجه جدید با مسئلههای کهن
دکتر علیرضا ملایی توانی[1]
چکیده
فلسفه نظری تاریخ یکی از دانشهای میانرشتهای است که دستکم از پیوند رشتههای تاریخ، فلسفه و الهیات شکل میگیرد. موضوع این دانش هستی تاریخی به مثابه یک پیکره واحد و یک ارگانیسم زنده است. برخلاف دانش تاریخ که به مطالعۀ رخدادهای خُرد، جزئی، تکرارناپذیر و یگانه میپردازد، فلسفۀ نظری تاریخ به کلیت تاریخ نظر دارد و با نگاهی کلاننگر میکوشد ماهیت، منشأ، مبدأ، مقصد، هدف و معنی تاریخ را درک کند. این دانش درصدد است تا چیستی تاریخ، نیروی محرکۀ تاریخ، عوامل اثرگذار در حرکت تاریخ، عوامل متوقفکننده و سرعتدهنده حرکت تاریخ و چگونگی گذار آن از یک مرحله به مرحلۀ بعد را تحلیل و ارزیابی کند. بیماری کرونا به علت وحشت، اضطراب و آثار روانی و جسمانی فراوانی که برای بشر ایجاد کرده و نیز بحرانهای فراگیری که در حوزههای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در سراسر جهان پدید آورده است، یک رخداد متعارف نیست بلکه در زمرۀ رویدادهایی است که میتواند بر کلیت هستی تاریخی اثر بگذارد و حتی مسیر و جهت حرکت تاریخ جهان را تغییر دهد. از همین رو، کنشها و واکنشهای فراوانی در میان مردم جهان برانگیخته و بسیاری از دانشمندان و متخصصان رشتههای گوناگون را به تفکر و تحقیق واداشته است. مسئله این است که بحران کرونا چگونه بر حوزۀ مطالعات و موضوعات فلسفۀ نظری تاریخ اثر خواهد گذاشت؟ به باور نگارنده این بحران، چالشها و مسئلههای کهن فلسفۀ نظری تاریخ را -به ویژه در حوزههایی چون غایت تاریخ، نظریۀ مشیت الهی، نظریۀ تصادف، نظریۀ اعجاز، نظریههای آخرالزمانی، مرگ و حیات تمدنها- دوباره مطرح کرده و به احیای نظریههای زیستشناسانه در تاریخ دامن زده است. به همین سبب، از منظر فلسفۀ تاریخ رخدادی قابل تأمل است که این مقاله میکوشد برخی از ابعاد و لایههای آن را نشان دهد.
واژگان کلیدی: کرونا، غایت تاریخ، نظریههای زیستشناسانه، تصادف، مشیت الهی، مرگ تمدنها، حرکت تاریخ
[1]، علیرضا ملایی توانی، استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، گروه تاریخ mollaiynet@yahoo.com.
Abstract
Covid 19 and the Problems of Theoretical Philosophy of History, New Encounter with the Old Problems
Alireza Mollai Tavani[1]
Theoretical philosophy of history is one of the interdisciplinary sciences that is formed from the connection of various disciplines of history including philosophy and theology. The subject of this knowledge is historical existence as a single body and a living organism. Unlike the science of history, which studies small, partial, unrepeatable, and unique events, the theoretical philosophy of history looks at the totality of history and tries to understand the nature, origin, destination, purpose and meaning of history with a macro perspective. This subject tries to analyze and evaluate what history is, the motive force of history, the factors that stop and accelerate the movement of history and how it passes from one stage to the next. Coronary heart disease is not a common occurrence, because of the horrors, anxieties and psychological and physical effects that it has caused to human beings, as well as the pervasive crises it has created in the political, social, economic and cultural spheres around the world. Rather, it is among the events that can affect the totality of historical existence and even change the direction of the history of the world. As a result, it has provoked many actions and reactions among the people of the world and has made many scientists and experts in various fields have begun to research the topic. Here, the question may arise that how will the Corona crisis affect the field of study and topics in the theoretical philosophy of history? According to the author, in this crisis, new challenges and issues in the theoretical philosophy of history are formed, including the end of history, the theory of divine providence, the theory of accident, the theory of miracles, theories of the apocalypse, death and life of civilization. Has created and revived biological theories in history? From the point of view of the philosophy of history, this article tries to show some of its dimensions and layers.
Keywords: Corona, end of history, biological theories, accident, divine providence, death of civilizations, the motive of history.
[1]. Professor at The Research Center of Human Sciences and cultural Studies, mollaiynet@yahoo.com
خلاصه ماشینی:
به طور کلی هر گاه رویدادهای بزرگ و اثرگذار رخ می دهد، این پرسش فلسفی دوباره طرح می شود که آیا تاریخ به حرکت درآمده است ؟ اکنون یکی از این لحظه هـای تـاریخی است که باید بپرسیم آیا ویروس کرونا و ویروس های مشابه در آینده ، به انگیزه یـا موتـور تازه ای برای حرکت تاریخ تبدیل شده است ؟ آیا این حرکت ، نوعی دینامیسم درونی است ؟ آیا ممکن است ویروس های به مراتب خطرناکتر، کُـشنده تـر و عـلاج ناپـذیرتری آینـده ی بشریت را به نابودی بکشانند؟ علّت پدیدآمـدن چنـین وضـعیت هـای زیـست شناسـانه ای چیست ؟ چرا طبیعت قادر است فراتر از علم و اراده ی بشر عمل کند؟ آیا نیروی خاصی در تاریخ ، و یا طبیعت وجود دارد که به صورت جبری این پدیده و وضعیت های مخاطره آمیـز مشابه را رقم می زنند؟ آیا ویروس کرونا از یک منطق تحولی و تکاملی و غایت مشخـصی پیروی میکند؟ بدیهی است اگر دامنه ی بحران کرونا یا ویروس های مشابه افزایش یابد و سررشته ی آن از دست بشر خارج شود، انسان در برابر یک مـسئله ی فلـسفی جـدی قـرار مـی گیـرد و غایت مندی تاریخ سؤال برانگیز می شود، زیرا آینده را نمی توان بر پایه ی بینش الهیاتی ، و یا فلسفه ی روشنگری بر پایه ی «اندیشه ی ترقی »، و یا ادعای کسانی چون فوکویاما درباره ی پیروزی لیبرال دموکراسی ترسیم کرد.