چکیده:
امینالخولی با تأثیرپذیری از محمدعبده و طهحسین «مکتب ادبی در تفسیر قرآن» را در مصر بنیاد نهاد. این مکتب بر مؤلفههایی تکیه دارد که یکی از آنها «تفسیر روانشناختی» است که مُلهَم از ادبای متقدم چون جاحظ و مبتنی بر رابطهای میباشد که میان تفسیر ادبی و روانشناسی وجود دارد. هدف این پژوهش عبارت از تعیینِ «گونه»، «کمیت» و «کیفیتِ» آن مؤلفه است. پژوهش حاضر با استفاده از تحلیلمحتوا به این نتیجه رسید که: 1. امروزه مؤلفه روانشناختیِ حاضر در تفسیر قرآن، بسیار گستردهتر از دیدگاه امین الخولی است؛ 2. دیدگاه ایشان ناظر به گونۀ استخدامیِ دوراندیشانۀ تفسیر علمی است؛ 3. تفسیر علمی (روانشناختی) در فضای علمیِ کنونی دارای هفت سطح است؛ 4. دیدگاه امین الخولی ناظر به سطح اول است و به فضای نزول، تجزیه و ترکیب آیات روانشناختی اشاره دارد و به بقیه سطوح اشارهای نمیکند؛ 5. این سطح با توجه به شأن نزول، زمینه پیوند میان علمالنفس و علمالاجتماع را در این مکتب هموار میسازد؛ 6. این نظریه با وجود اینکه محدود به سطح اول از سطوح هفتگانه است، ولی امتیازهای تربیتی و آسیبهای روشی خود را دارد.
The literary school in the interpretation of the Qur'an was founded by Amin al-Khuli - influenced by Muhammad Abdoh and Taha hosein - in Egypt. This school relies on components, one of which is "psychological interpretation", which is inspired by an earlier literature based on the relationship between literary interpretation and psychology. Since this component brings to mind multiple semantic possibilities, the determination of its 'species', 'quantity' and 'quality' is inevitable for the recognition of the school in question. The present study, using content analysis, concludes that: The purpose of this component is to employ a foresighted type of scientific interpretation that focuses on another element, namely, "utilizing data obtained from space." It also relies on descent, a pillar that paves the way for the connection between science and social science in this school. Accuracy in Khuli's theory, while pointing to its advantages such as "helping to draw the Quranic style of teaching" and "solving some of the verbal issues of the verses", does not hide its methodological damages and its ultimate consequences.
خلاصه ماشینی:
دیدگاههای وی در مقالههای بسیار و با نگاههای مختلفی واکاوی شده است؛ برخی از این مقالات مانند «نواندیشی در بلاغت» از طیبحسینی (آینه پژوهش، مرداد و آبان 86، ش105 و 106) و «تفسیر» از مرادپور و علیمحمدی (کتاب ماه دین، فروردین 90، ش162) ترجمهای از مقالات او است و برخی دیگر مانند: «امین خولی و بنیادگذاری مکتب ادبی در تفسیر» از کریمینیا (برهان و عرفان، زمستان 84، ش6)، «جریانشناسی تفاسیر قرآن در دوره معاصر» از ویلانت و ترجمه عباسی (آینه پژوهش، خرداد و تیر 1383، ش86)، «امین خولی و مؤلفههای تفسیر ادبی» (مشکاة، تابستان 87، ش99)، «تأملاتی در گرایش تفسیر ادبی معاصر» (قرآنشناخت، پاییز و زمستان 88، ش4) از طیبحسینی؛ «مکتب ادبی امین الخولی» از پیروزفر و همکاران (تفسیر و زبان قرآن، پاییز و زمستان 1395، ش1) و «بازنگری مبانی و روش تفسیر ادبی معاصر از منظر امین خولی» از قاسمپور، پویازاده و ایمانی (آموزههای قرآنی، بهار و تابستان 96، ش25) به توصیف، تحلیل و گاه نقد آرای خولی اختصاص دارد.
بهطورکلی، تفسیر روانشناختی امتیازات زیادی دارد که باید در جای خود بحث شود، ولی در اینجا میتوان یادآوری کرد که «روش مکتب تفسیر ادبی و بهرهگیری از مؤلفههای آن»، از جمله مؤلفه «تفسیر روانشناختی» نیز امتیازات خاص خود را دارد؛ برای مثال، الف) نظریه خولی میتواند زمینه را برای ترسیم و استفاده از سبک تربیتی قرآن (آنچنان که در مورد اصل تدریج گذشت و خولی نیز به آن اشاره کرده است) فراهم کند، زیرا یکی از مؤلفههای این مکتب، تفسیر آیات به ترتیب نزول است که نخستینبار از سوی مفسران ادبی مطرح شد (ابوحیان اندلسی، 1420ق، ج2، ص4040؛ زمخشری، 1389، ج1، ص259).