چکیده:
درک هر داستانی، نیازمند شناخت منابع و پیشمتنهای آن است. شناخت و دریافت عمیق
داستانهای شاهنامه نیز بدون شناخت پیشمتنها و روابط بینامتنی میان داستانهای شاهنامه و آنها
میسّر نخواهد بود. پژوهش حاضر که مطابق با روش کیفی با رویکرد توصیفی تحلیلی حاصل شده، به
بررسی داستان جریره در شاهنامه و روایات مرتبط با آن میپردازد. پژوهش بر این فرضیه استوار است
که در مراحل گذر شخصیّتهای اساطیری به عالم حماسه، الهة بزرگر آب و زمین و پری در عصر
باستان بر اثر عواملی همچون «جابهجایی اساطیر، و ،کمرنگشدن صبغهة مینوی، ویژگیهای خود را از
دست میدهند و به هیئت جریره در عالم حماسه در میآیند. در این بررسیها که بنابر قراین و شواهد
تاریخی صورت گرفته، تلاش شده است تا اثبات شود که این نقالان و گوسانهای دربارها در دور
پارتیان اشکانی و کوشانیان بودهاند که در روزگار مقارن با عصر تدوین حماسههاء در بازگویی مجدد
صفات و کردارهای این شخصیّت کهن اساطیری ارزشهای مطلوب و مورد نظر جامعة مردسالار
باستان و همچنین دیدگاههای رایج خوارمایه انگارانهای را که دربارة جایگاه زنان وجود داشته است، به
روایت آن تحمیل کردهاند. ویژگیهایی مانند: کمرنگ بودن شخصیّت وی در شاهنامه، زیبارویی»
اعمال فوق بشری و عاشق پیشگی» خصلت باروری و در نهایت ناپدیدشدن اوء این انگاره را سامان
مید بخشد.
خلاصه ماشینی:
در این بررسیها که بنابر قراین و شواهد تاریخی صورت گرفته، تلاش شده است تا اثبات شود که این نقّالان و گوسانهای دربارها در دورۀ پارتیان اشکانی و کوشانیان بودهاند که در روزگار مقارن با عصر تدوین حماسهها، در بازگویی مجدّد صفات و کردارهای این شخصیّت کهن اساطیری ارزشهای مطلوب و مورد نظر جامعۀ مردسالار باستان و همچنین دیدگاههای رایج خوارمایه انگارانهای را که دربارۀ جایگاه زنان وجود داشته است، به روایت آن تحمیل کردهاند.
هدف نگارندگان از انجام پژوهش حاضر، کاوش و جستجو در عواملِ بنیادینِ دگردیسی ایزدبانوی آب، باروری و رستنی و پری در جهان باستان است که، در تحوّلات بعدی خود در قالب و هیئت جریرۀ شاهنامه درآمدهاند؛ یعنی علّت اصلی و پدیدارشناسانۀ دگرگونی شخصیّت مینوی و ماورائی الهۀ بزرگ و احتمالاً پری در دوران کهن و ظاهر شدنشان با نقاب جریره در حماسۀ ایران، در این تحقیق بررسی و تحلیل شده است.
نگارندگان میکوشند با شیوۀ توصیفیتحلیلی به این پرسشها پاسخ دهند: الف- آیا اسطورۀ الهۀ بزرگ که از ساکنان فلات ایران به وام گرفته شده است، در تحوّلات بعدی خود در قالب و شمایل جریرۀ شاهنامه دگردیسی یافته است؟ ب- آیا در ساخت و صورت اصلی روایت جریره، پری در مفهوم باستانی و پیش از زردشت این موجود اساطیری بوده که در مراحل گذر داستان از اسطوره به حماسه، همگام با تغییرات دیگر در اصل روایت، هویّت او نیز به هیأت متناسب با داستان حماسی درآمده است؟ پیشینۀ تحقیق بیشتر پژوهشها پیرامون بازتاب چهرۀ زنان و حضور آنان در شاهنامه، برمبنای چارچوب کلی شخصیّتهای آنهاست که گاه از آن رهگذر شاید اشارۀ کوتاه وگذرایی نیز به شخصیّت جریره شده باشد.