چکیده:
تعدد نیابت در حج، به دو صورت منوبعنه و نایب میباشد؛ اگر نایب فرد واحد و منوبعنه بیش از یک نفر باشند، از جهت تکلیفی صورتهای مختلفی دارد. در حج مندوب و عمره مفرده، به دلیل خاص، نیابت از چند منوب عنه جایز است. در حج منذور تفصیل است بین جاییکه چند نفر به صورت مستقل نذر کرده باشند، حج باطل است و جاییکه به صورت جمعی نذر کرده باشند، انجامش جایز است. در حجتالاسلام و حج افسادی جایز نیست.
از جهت وضعی، قرارداد دوم و بالاتر باطل است و باید اجرت را برگرداند. اما اگر منوبعنه واحد، و نایب متعدد باشد درجاییکه اعمال منوبعنه مختلف باشد، انجام نیابت برای همة آنان جایز است؛ اما اگر عمل منوبعنه یکی باشد، بین حج مندوب و حج واجب تفاوت است. در حج مندوب نیابت همه صحیح است. در حج واجب، دو قول است: یکی صحت نیابت. دیگری صحت عمل مشروط بر آنکه همزمان به پایان رسد.
The multiplicity of representation (niyabat) in Hajj is concerned in two forms of manubʿanh (the one represented by the agent) and naʾeb (agent). When there is one naʾeb but many manub ʿanhs, there are different forms in terms of the obligatory act. In Hajj al-mandub and Umrah al-Mufradah, for a special reason, representation from several manubʿanhs is permissible. In Hajj al-mandhur, there is a difference between when several people vow independently, where Hajj is void; and when they vow collectively, where Hajj is permissible. It is not permissible in Hajjat al-Islam and Hajj bil ifsad. In terms of status, the second or higher contract is void and the agent must refund the charge. However, for the case of a single manubʿanh with different actions and several naʾebs, it is permissible for all of them to do the representation. But if the actions of the manubʿanh are the same, there is a difference between Hajj al-mandub and Hajj al-Wajib (obligatory Hajj). In the former case, the representation by everyone is correct. In the later one, there are two promises: one is the validity of the representation and another one is the correctness of the actions provided that they end at the same time.
خلاصه ماشینی:
اما اگر نذر افراد به صورت جمعی باشد، مثلا به صورت مشترک نظر کنند که اگر تهاجم دشمن به آنان آسیبی وارد نکند، آنان هزینه یک حج را بر عهده گیرند، به این صورت که یکی از آنان و یا فرد دیگری به نیابت از آنان، حج بهجا آورد، گرچه فرض آن نادر است، ولی ممکنالوقوع است و نظر فقهای عظام بر این است که در چنین موردی، یک نایب میتواند نیابت همة آنها را بر عهده گرفته و نذر مشترک آنان را به انجام رساند؛ (صاحب جواهر، 1367ش، ج17، ص393؛ یزدی، 1412ق، ج2، ص336؛ خویی، 1418ق، ج28، ص142) زیرا هنگامیکه وجوب حج بر آنان بهطور مشترک باشد نه مستقل، مانعی برای نیابت فرد واحد از آنان نیست؛ زیرا یک نایب میتواند به متعلق نذر عمل کند.
از جهت وضعی اما از جهت وضعی، یعنی دربارة استحقاق یا عدم استحقاق اجاره، همة فقهای عظام متفق هستند که اگر کسی قرارداد اجاره نیابت با بیش از یک منوبعنه منعقد کند، در صورتیکه در آنها سال معین و مباشرت نایب شرط شده باشد، قرارداد دوم و بالاتر، باطل است؛ (صاحب جواهر، 1367ش، ج17، ص393؛ خویی، 1418ق، ج27، ص51) یعنی تنها استحقاق اجرت حج منوبعنه اول را دارد و از منوبعنه دوم و بالاتر چنین استحقاقی ندارد و اگر وجهی گرفته باشد، نسبت به آنها ضامن است.