چکیده:
ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺳﻌﯽ دارد ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﺪاﻟﺖ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ) ع (ﺑﭙﺮدازد، ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻣﻄـﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد ا ﯾـﻦ ا ﺳـﺖ ﮐﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﭼﺮا اﻗﺎﻣﮥ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ؟ ﻋﻼﺋﻢ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﻇ ـﻠﻢ ﭼﯿ ﺴـﺖ؟ آ ﯾـﺎ ﻋـﺪاﻟﺖ ا ﻣـﺎم) ع (در ﺑ ﻌـﺪ ﺳﯿﺎ ﺳـﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻢ ﺑﻮده ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟ آﯾﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﻋﺪاﻟﺖ اﻣﺮوزه ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟ ﻋﺪاﻟﺖ در ﻧﻈﺮ اﻣﺎم) ع (ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺳﻌﯽ در ﺑﺮرﺳﯽ آن ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻋﺪاﻟﺖ در ﻣﻌﻨﺎی ﺧﺎص ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮاﺑﺮی ﻃﺮﻓﯿﻦ دﻋﻮی از ﻃﺮف ﻗﺎﺿﯽ اﺳﺖ؛ وﻟﯽ اﻣﺮوزه ﮔﺎﻫﯽ ﻋﺪاﻟﺖ در ﺗﻠﻘﯽ ﺗﻮدة ﻣـﺮدم ﻣﻔﻬﻮم اﺧﻼﻗﯽ دارد ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺷﺮاﯾﻂ اﻋﺘﻘﺎدی و اﻗﺘﺼﺎدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮدم ﺗﺄﺛﯿﺮ، و در وﺟﺪان ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ. اﻣﺎ اﻗﺎﻣﻪ ﻋﺪل در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺪاﻟﺖ و ﻋﺪل ﯾﮏ ﻣﺴﯿﺮ و ﻃﺮﯾﻖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ـﻧﺪارد و ـﻟﯽ ﻇ ـﻠﻢ، دارای ﻃﺮﯾﻖﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪد اﺳﺖ و ﻋﻼﺋﻢ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﮐﻪ ﺑﺮای ﻇﻠﻢ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﯽ ﺗﻮان در ﻧﻈﺮ ﻋﻠﯽ) ع (ﺑﻪ ﻣﻌﺼﯿﺖ در ﺑﺮا ـﺑﺮ ﺧﺪا و ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﺑﻪ زﯾﺮ دﺳﺘﺎن و ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ از ﻇﺎﻟﻢ و ﻇﻠﻢ اﺷﺎره ﮐﺮد؛ و ﻟﺬا ﻇﻠﻢ ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﺗﻌﺪی و ﺗﺠﺎوز ﻧﯿ ﺴـﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﮐﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻫﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻟﺬا اﻣﺎم) ع (در ﮐﻼم ﻧﻮراﻧﯽ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻓﺮدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺮدم ﺗﺬﮐﺮ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ و ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﻨﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ در ﻋﺼﺮ اﻣﺎم) ع (ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻖ ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺎوی در ﻫﺮ ﭘُﺴﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﮐﻪ ﻫﺴﺖ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﻨﺪ، ﻫﺮﭼﻨﺪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺴﺒﯽ اﺳﺖ و ﺷﺎﯾﺪ در ﻓﺮﻫﻨــﮓ ﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪد ﻣﻌ ﻨـﺎی ﻣﺘ ﻔـﺎوﺗﯽ دارد و ﻋـﺪاﻟﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻗﻀﺎﯾﯽ در ﻧﻈﺮ آن ﺣﻀﺮت) ع (ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﻣﻮر و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی رﺳﯿﺪﮔﯽ در ﺻﺪور اﺣﮑﺎم ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﯾﺠﺎد ﺗﻨﺎﺳﺐ ـﺑﯿﻦ ﺣ ﻘـﻮق ﻓﺮدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﭼﺎﭼﻮب ﻗﺎﻧﻮن. ﺧﻮد ﻋﺪاﻟﺖ در ﻣﻨﻈﺮ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺻﻞ اﻋﺘﻘﺎدی ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮه ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ در آﺛﺎر او ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧـﻮرد و در ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ و در رﻓﺘﺎرﻫﺎ وﻣﻨﺶ اﯾﺸﺎن اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺴﯿﺎر اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃــﻮری ﮐـﻪ ﻣـﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾ ﻨـﺪ:» اﻟ ﻌـﺪل أﻓﻀﻞ أم اﻮد «، آﯾﺎ ﻋﺪل ﺷﺮﯾﻒ ﺗﺮ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺟﻮد و ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﯽ؟ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﺷﺎﯾﺪ در اﺑﺘﺪا اﯾﻦ ﺑﯿﺎﯾﺪ ﮐـﻪ ﻫـﺮدو ﯾـﺎ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺨﺸﺶ وﻟﯽ ﺧﻮد آن ﺣﻀﺮت در ﺟﺎی دﯾﮕﺮ از ﻧ ﻬـﺞ اﻟﺒﻼ ﻏـﻪ ﺟـﻮاب ﻣـﯽ د ﻫـﺪ:» اﻟ ﻌـﺪل ی ﻀـﻊ اﻻ ﻣـﻮر ﻣﻮاﺿﻊ ﻫﺎ واﳉﻮد یﺨﺮﺟﻪ ﻫﺎ ﻣﻦ ﺟﻬﺖ دﻫﺎ « )دﺷﺘﯽ ، 1382: ص437( ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺪل ﺟﺮﯾﺎن ﻫﺎ را در ﻣﺠﺮاي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﺪ اﻣﺎ ﺟﻮد ﺟﺮﯾﺎن ﻫﺎ را از ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺧﻮد ﺧﺎرج ﻣﯽ ﺳﺎزد .و ﻟﺬا او ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔ ﯿـﺮد ﮐـﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ اﺷﺮف و اﻓﻀﻞ اﺳﺖ.