چکیده:
حوضه رودخانه کر در مرکز استان فارس، یکی از کانون های شکل گیری و رشد استقرارهای پیش ازتاریخ بوده است. در حاشیه جنوب شرقی این حوضه، دشت تخت جمشید قرار دارد که مکانی راهبردی در زمینه تبادلات فرهنگی-اقتصادی جوامع پیش ازتاریخی محسوب می شده و تداوم آن در دوران تاریخی به پیدایش شهرهای بزرگی مانند پارسه و استخر منجر می شود. یکی از محوطه های معروف پیش از تاریخ این محدوده، تل باکون است که مربوط به هزاره پنجم پیش ازمیلاد می شود و پس از آن با تغییر در سنت ساخت سفال از نخودی منقوش باکون به قرمز-نارنجی لپویی، محوطه های دیگری در این محدوده، مانند استقرارهای مجموعه جلیان پدیدار می شوند. تصاویر هوایی قدیمی و گمانه زنی های اخیر در برخی از این محوطه ها نشان می دهند که این محدوده در اوایل هزاره چهارم پیش ازمیلاد مسکونی بوده است؛ چنان که با کاوش و گمانه زنی در محوطه جلیان ۱، شواهدی از سفال، معماری، تدفین و یافته هایی دیگر مانند ابزارسنگی از دوره لپویی به دست آمده است. در این کاوش که در سال ۱۳۹۸ ه.ش.، صورت گرفت، بقایای لایه های استقراری دوره لپویی در عمق نیم تا ۵/۲ متری محوطه شناسایی شد. علاوه بر این پدیدار هایی مانند دیوار خشتی قطور به عرض بیش از یک متر که تاکنون مشابه آن یافت نشده بود و نیز تدفین جنینی به دست آمده که اطلاعات بیشتری از دوره لپویی را ارایه می دهند؛ همچنین با بررسی و مقایسه سفال های این محوطه در دو گروه ظریف و معمولی لپویی، فهم دقیق تری از فرآیند تولید سفال و گاه نگاری نسبی محوطه های هزاره چهارم پیش ازمیلاد، حوضه رودخانه کر و سرزمین های همجوار بهدست آمده است. نتایج حاصل از کاوش محوطه جلیان و شناسایی دو محوطه دیگر نشان می دهد که در تحلیل الگوهای استقراری پیشین باید بازنگری های اساسی صورت پذیرد. بسیاری از استقرارهای دوره لپویی مانند مجموعه جلیان (محوطه های ۱، ۲ و ۳) در زیر انباشت های طبیعی دشت مدفون و ناپدید شده اند که با این وصف، آمار محوطه ها و درنتیجه تفسیرهای منسوب به آن، مانند تغییر در شیوه زندگی به کوچ نشینی در این دوره را به چالش می کشد.
The Kur river basin located on the center of Fars province is one of the main regions in Iran for the formation and development of prehistoric settlements. The Persepolis plain on the marginal areas of southeastern the basin has been a strategic and cross-cultural place for socio-economic exchanges from prehistoric times. The area during Chalcolithic period including Bakun and Lapui phases in 5th and 4th millennium B.C. has been settled by small villages such as Tal-e Bakun and Jalyan Archaeological sites. Jaylan is a complex site constituted of three parts and mounds that its name was the adaption of a neighboring village (Jaylan or Galyan), is situated 3.2 northwestern of Persepolis palaces and inside of its Buffer Zone. The site is completely flat on the farming lands, which can identify just by some surface finds, especially pottery sherds. The most important landscape complication of the ancient site is the Polvar (Sivand) river close to 100 m., and flows across the plain continuing southwest join to Kur river. Archaeological soundings at Jaylan excavated on the six trenches in various sizes between 7×5 m., 3×3 m., 2×6 m., and 2×2 m. Furthermore, 10 small test trenches at a distance of 10 to 50 m. from the center of site to recognize its core area and buffer zone that these didn’t have any cultural layers. So the area of the site is restricted to 0.5 hectares. a large quantity of Lapui pottery assemblage was found in lower levels, which generally divided into two categories including common ware and fine ware form to red, orange, and slight quantity in grey and buff colors. other significant finds are human burial and foundation of a large mud-bricks wall. Archaeological excavations at Jalyan show the site related to Lapui period, was a small settlement with two occupational phases.