چکیده:
خواجه احمد کاسانی (866 ـ949 ق) از عارفان معروف نقشبندیة ماوراءالنهر است که بیش از سیرساله در حوزة عرفان تألیف کرده است. بیشتر این رسالهها به صورت نسخة خطی در کتابخانههای مختلف موجود و به صورت معدود و پراکنده در چند مقاله یا پایاننامه معرفی و یا تصحیح شدهاند. موضوع رسالهها، عرفانی و تعاریف اصطلاحات گاه مشابه کشف المحجوب و گاه شرح دیدگاههای بهاءالدین نقشبند است. البته در این میان دیدگاههای خاص و متفاوت عرفانی وی نیز دیده میشود. پژوهش حاضر به شیوة توصیفی ـ تحلیلی، تلاش دارد ضمن مطالعة رسالههای کاسانی، دیدگاههای عرفانی وی و تعاریفش را از برخی اصطلاحات بررسی کند. یافتههای پژوهش نشان میدهد کاسانی در بیان دیدگاهها و اصطلاحات عرفانی، از الگوی معرفتی خاصی پیروی نمیکند و در هر رساله، موضوعی مشخص را محور قرار داده است. در بیشتر رسالههای وی به صورت تقریبی مطالب پراکنده و پرتکرار دربارة برخی اصطلاحات عرفانی چون: فنا و بقا، غیبت و حضور و... دیده میشود. تعاریف وی از این اصطلاحات گاه برگرفته از کتابهای عرفانی پیشین و گاه برساختة خودش است. کاسانی در شرح موضوعات عرفانی به شدت تحت تأثیر مولانا است و در رسالههای وی استشهاد به ابیات مثنوی بسیار دیده میشود.
Jalaluddin Ahmad Kasani (866-949 AH) is one of the famous Naqshbandiyya mystics of Transoxiana who has written more than 30 treatises in the field of mysticism. Most of these treatises are available as manuscripts in various libraries and have been introduced or edited sparsely in a few articles or dissertations. The subject of the treatises is mysticism; in some, the mystical terms are dealt with in the manner of the book Kashf al-Mahjoub; in some, the views of Baha-ud-Din Naqshband Bukhari are discussed. Of course, special and different mystical views of Kasani can also be found in these treatises. In the present research, which has been done in a descriptive-analytical method, an attempt has been made to examine his mystical views and his definitions of some terms, in addition to studying the treatises. The findings show that Kasani does not follow a specific epistemological model in expressing mystical views and terms and in each treatise, he focuses on a specific topic. In most of the treatises, scattered and repetitive data about some mystical terms can be seen such as annihilation and immortality, absence and presence, etc. His definitions of these terms are sometimes taken from previous books and sometimes made by himself. Kasani is strongly influenced by Rumi in his description of mystical subjects; there are many citations to Masnavi Manavi in his treatises.
خلاصه ماشینی:
براي اين پژوهش شانزده رساله از آثار کاساني مطالعه شده است : بکائيه ، گل و نوروز، سلسلۀ الصديقين ، مرآت الصفا، بطيخيه ، آداب الصديقين ، گنج نامه ، معراج العاشقين ، بيان سلسلۀ خواجگان و شرح رباعيات از مجموعه نسخه ١٠٥٦٠ مجلس ، واقعۀ حقانيه ، مرشدالسالکين و شرح مصرعه از نسخه خطي مرعشي ١٢٥٣٧، شرح رباعي «احول نيم اي دوست » و بابريه از مجموعه نسخه خطي پاکستان ١٤٠١ و سماعيه از مجموعه نسخه ٣٣٥ مجلس .
در اين پژوهش تلاش شده است از طريق مطالعۀ اين رساله ها، ابتدا تعاريف پراکندة اصطلاحات عرفاني ذيل عنوان مشخص تنظيم و دسته بندي شود، سپس در سه عنوان کلي: بنيان هاي نظري (شريعت و اهميت عمل به آن )، اعمال سير و سلوک (پيروي از پير و آداب آن ، توبه ، ذکر و...
(بابريه ش ١٤٠١: ٢٨٢ب ) کاساني خود در مقام يک پير، بيان ميکند که بعد از تشخيص بيماري روحي توسط پير و داروهاي معنوي و بايد نبايدهايي که او براي بهبود روح سالک تجويز ميکند، اين موارد بايد رعايت شود: لقمۀ حلال يا همان غذاي صالح ؛ نمازهاي خاص مانند نماز تهجد در دل شب ؛ نماز اشراق که پس اندکي از طلوع آفتاب گزارده مي شود؛ نماز ضحي که نزديک به نماز ظهر و عصر ادا ميشود و ذکر لا اله الا الله که همۀ اين ها همانند گلاب براي روح بيماران سلوک شفابخش است .
"Barrasī-ye Tatbīqī-ye Tafakkorāte Erfānī-ye Xā e Ahmade Kāsānī dar Selsele-ye Naqš-bandī-ye".