چکیده:
در همهی فرهنگهای فارسی اعمّ از فرهنگهای عمومی و یا فرهنگ لغات و تعبیرات خاصّ یک اثر یا واژگان و اصطلاحات یک شاعر و نویسنده، و حتّی در شرحهایی که بر برخی از متون کهن نظم و نثر نوشته شده، ترکیب کنایی «از بن دندان» را به معنی «از صمیم دل، از دل و جان، و از روی میل و رغبت» پنداشتهاند؛ یعنی در حقیقت تنها به یک وجه از معنای آن توجّه کردهاند. از آنجا که این مفهوم با توجّه به بافت جمله و انسجام معنایی در برخی بیتها و عبارتهای شرح شده، درست به نظر نمیرسید، به بررسی و استخراج نمونههایی مختلف از متون نظم و نثر کهن پرداخته شد. نتیجهی حاصلشده از این پژوهش تبیین میکند که باید ترکیب کنایی مزبور را در عداد «اضداد» زبان فارسی به شمار آورد؛ زیرا در شاهد مثالها و نمونههای گردآوری شده ـ بر خلاف معنای غالب و رایج این ترکیب ـ با مفهومی متضاد مواجه میشویم که از دید فرهنگ نویسان و شارحان متون پنهان مانده است. در این کاربرد معنایی دوگانه، ترکیب کنایی «از بن دندان» به مفهوم «انجام کاری از روی اضطرار و ناچاری یا از سر طوع و تسلیم» به کار رفته است. این ترکیب از دیدگاه دستوری و نقشی میتواند در حُکم «قیدواره یا متمّم قیدی و گروه حرف اضافهای» به شمار آید.
خلاصه ماشینی:
مفهوم دوگانه ي ترکيب اصطلاحي«از بن دندان » 1 محمد ايراني تاريخ دريافت : ٨٩/٢/٢ * تاريخ پذيرش : ٨٩/٥/١٠ چکيده در همه ي فرهنـگ هـاي فارسـي اعـم از فرهنـگ هـاي عمـومي و يـا فرهنـگ لغـات و تعبيـرات خاص يک اثر يـا واژگـان و اصـطلاحات يـک شـاعر و نويسـنده ، و حتـي در شـرح هـايي کـه بـر برخي از متون کهـن نظـم و نثـر نوشـته شـده ، ترکيـب کنـايي «از بـن دنـدان » را بـه معنـي «از صــميم دل ، از دل و جــان ، و از روي ميــل و رغبــت » پنداشــته انــد؛ يعنــي در حقيقــت تنهــا بــه يک وجـه از معنـاي آن توجـه کـرده انـد.