چکیده:
پیشینة کاربرد فعل با پیشوند و پیشواژک در زبانهای ایرانی به دورة باستان میرسد. برخی از این پیشوندها و پیشواژکهای فعلی در فارسی میانه متروک شده و برخی از آنها بهصورت جزیی مرده در ساختمان فعل باقیماندهاند. فارسی دری نیز این پیشوندها و پیش واژکها را از فارسی میانه وام گرفته است. در فرهنگنامة قرآنی، فرهنگ برابرهای فارسی قرآن بر اساس 142 نسخۀ خطی کهن، تعداد زیادی از فعلها با پیشوند و پیشواژک به کار رفتهاند. بررسی پیشوندها و پیشواژکهای فعلی برای آشنایی با شیوههای واژهسازی در زبان فارسی و نمایاندن ظرفیت و چگونگی ساخت فعل در این زبان ضرورت دارد و به شناخت روند تکامل افعال ساده به فعلهای ترکیبی و پیوندی از دورة فارسی باستان تا دورة مورد مطالعة این پژوهش، فارسی دری، کمک میکند. این جستار به شیوة تحلیلی - توصیفی و با مطالعة کتابخانهای، با بررسی برابرهای فعلی واژگان قرآن کریم در فرهنگنامة قرآنی، نخست به استخراج پیشوندها و پیشواژکهای فعلی این دوره از رشد و تکوین زبان فارسی می پردازد، سپس با آوردن نمونه، انواع آ نها را دستهبندی نموده، ساختار، کاربرد، معنی و جامعة آماری این نوع از وندهای اشتقاقی و تصریفی را تجزیه و تحلیل میکند. هدف از این پژوهش، بازنمایی سیر تحول و کارکرد پیشوندها و پیشواژکها فعلی در زبان فارسی است . نتایج به دست آمده، غلبة فعلهای پیشوندی را بر ساختهای دیگر فعل در متن اصیل فرهنگنامة قرآنی نشان میدهد.
The background of using prefix and morpheme in the Persian language can be traced to ancient Persian. Some of these prefixes and morphemes have been left out as the middle Persian language progressed within many centuries and some stayed as a dead and unnecessary part of some verbs. Some of these prefixes and morphemes are being used in the Dari Persian in the Quranic encyclopedia, Dictionary of Persian Equivalent of Koran Based on 142 Ancient Manuscripts, we can see the usage of these prefixes and morphemes. The study of the current prefixes and morphemes helps us to be familiarized with word-making methods in Persian, to show the capacity and how to make verbs in this language, and to identify the evolution of simple verbs into combined and conjunctive from ancient Persian to the current study of Dary Persian. This study, in a descriptive analytic method, and by library studying, and exploring the current comparisons of the verbs of the Holy Quran in the Quranic encyclopedia, first deals with extraction of the current prefixes and morphemes of this period from the development of Persian language. Then, by showing the samples, tries to categorize their types, and analyzes the structure, application, meaning and statistical population of this type of derivative and inflectional affixes. The aim of this study is to explore the evolution and function of current prefixes and morphemes in Persian. The results show the dominance of prefix verbs over other verb constructions in the original text of the Quranic encyclopedia.
خلاصه ماشینی:
بررسـي پيشـوندها و پـيش واژک هـاي فعلـي بـراي آشنايي با شيوه هاي واژه سـازي در زبـان فارسـي و نمايانـدن ظرفيـت و چگـونگي ساخت فعل در اين زبان ضرورت دارد و به شناخت رونـد تکامـل افعـال سـاده بـه فعـل هـاي ترکيبـي و پيونـدي از دورٔە فارسـي باسـتان تـا دورٔە مـورد مطالعـۀ ايـن پژوهش ، فارسي دري ، کمک مي کند.
هدف از اين پژوهش ، بازنمـايي سـير تحـول و کارکرد پيشوندها و پيش واژک هاي فعلي و ارائۀ بسامد افعـال کهـن مهجـور، کـم کاربرد و پوياي پيشوندي در زبان فارسي است .
− اصغر ارشاد سرابي (١٣٧٣) در مقالۀ «گشت و گذار در گلگشت ديرينه سال فرهنگنامـه قرآني »، يکي از ويژگي هاي بارز بيشتر متون کهن فارسي ـ از قرن هاي چهارم تا هفتم را به رغم رواج عربي داني ـ سـادگي و پيراسـتگي مـي دانـد و معتقـد اسـت شـناخت ايـن برگردانيده ها و ارزيابي همه جانبۀ ويژگي هاي گونه گونۀ آنها از ديـدگاه هـاي مختلـف همچــون : مــتن شناســي ، نســخه شناســي ، خــط و نگــارش ، واژه شناســي ، لهجــه شناســي ، زبان شناسي و دستور تاريخي بايسته است .
کارکرد پيش واژک : فعل «بگردانست » صورت ويـژه اي از فعـل ماضـي و مربـوط بـه «قرآن قدس » است - که متعلق به نيمۀ دوم قرن پنجم و از کهن ترين قرآن هاي خطي اسـت - و گويش خاص آن نزديک به فارسي ميانه است (رواقي ، ١٣٦٢: ٦-٣).