چکیده:
نامهنگاری به زعم بسیاری از بزرگان زبان و ادبیات فارسی یک نوع ادبی مستقل است که به سبب پیشینة درازدامن در ادبیات فارسی از اهمیت بسیاری برخوردارست. علاوه بر مجموعه نامههای سیاسی، دیوانی و اخوانیات با ارزشهای ادبی و تاریخی، در بسیاری از داستانهای عاشقانة ادب فارسی نیز به سبب دوری عاشق و معشوق، نامههایی با مضامین غنایی وجود دارد. در این مقاله شانزده اثر مشهور ادب غنایی مورد بررسی قرار گرفته و نامههای عاشقانة موجود در آنها از نظر ساختار کلی، نحوة شروع و ختم نامه، موضوعهای مطرحشده در متن نامه، کاتبان، پیکها و برخی موارد دیگر مقایسه و تحلیل شده است. با این مقایسه علاوه بر تبیین نقش نامهنگاری در این منظومهها، به میزان توجّه شعرای مختلف به این امر و به تبع آن تأثیر و تأثّرهای شعرا از یکدیگر نیز اشاره شده است.
خلاصه ماشینی:
در اين مقاله شانزده اثر مشهور ادب غنايي مورد بررسی قرار گرفته و نامههای عاشقانة موجود در آنها از نظر ساختار کلي، نحوة شروع و ختم نامه، موضوعهای مطرحشده در متن نامه، کاتبان، پیکها و برخی موارد دیگر مقایسه و تحلیل شده است.
نصرالله صالحی نیز در سال 1380 دست به تدوین «کتابشناسی توصیفی منشآت، مکاتبات و نامهها» زده است، اما در این اثر نیز به نامههای عاشقانه پرداخته نشده است.
نیز چنانکه پیشتر بدان اشاره شد، دهنامة ویس به رامین در میان ده نامهها از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ چه ظاهراً نخستین باری است که عنوان دهنامه مطرح میشود و دیگر آن که این ده نامه در دل یک منظومة عاشقانه قرار دارد و مثل سایر دهنامههای موجود، یک اثر مستقل نیست.
چنان که مشاهده ميشود، در بیشتر کتابها تنها دو نامه وجود دارد که البته تأثير نظامي در اين امر بسيار قابل توجّه است؛ چه بیشتر اين آثار به تقليد از «خسرو و شيرين» و «ليلي و مجنون» او نگاشته شده است و سرايندگان آنها در تعداد نامهها نيز مقلّد نظامي بودهاند.
البته آغاز نامه با نام خداوند یک امر بدیهی و مرسوم است و توجیه اعتقادی دارد، اما با نگاهي دقيقتر متوجّه ميشويم که اين مطلب در نامههاي «خسرو و شيرين» و «ليلي و مجنون» نظامي و آثار مقلّدان او بيش از ساير آثار رواج دارد.
براي مثال پربسامدترين موضوع مطرح شده در نامههاي عاشقانه از نظر تعداد ابيات «شرح حال زار عاشق» است اما از نظر رواج موضوع در آثار مختلف «وصف يار» بسامد بالاتري دارد.