چکیده:
زبان نگاه، زبانی رمزی و اشارهای میان انسانهاست که در شرایط مختلف، با حرکات و سکنات چشم، با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند. چشمها، بهترین دریچۀ قلب افراد هستند؛ چون به کمک آنها، میتوان بسیاری از مفاهیم و احساساتی را که هیچگاه نمیتوان با زبان، آنها را به درستی منتقل کرد، به طرف مقابل انتقال داد. در دنیای شاعران، ارتباط عاشقان واقعی در بیشتر مواقع با همین زبان صورت میگیرد. در واقع، با اشتعال شعلۀ عشق در دل آنها، زبان گفتار، قدرت خود را در گویایی، به چشمها میدهد. ارتباط عمیق والدین با فرزندان نیز اغلب از طریق ارتباط چشمی صورت میگیرد. همچنین افراد ناشنوا که از نعمت زبان گفتار محروم هستند، میتوانند در کنار استفاده از انگشتان برای تفهیم منظور خود به دیگران، از زبان نگاه نیز یاری بگیرند. در واقع، زبان نگاه میتواند زبان بیزبانی آنها باشد و موجب تسهیل ارتباط با افراد عادی جامعه گردد. این مقاله به بررسی و تبیین اهمّیّت زبان نگاه، در روابط مختلف اجتماعی و همچنین دلایل برتری آن بر زبان گفتار میپردازد. گفتنی است که این بررسی، بیشتر بر مبنای متون نظم فارسی صورت گرفته است.
خلاصه ماشینی:
هر نگاهی برای القای مفهوم خاصّی به کار میرود: هـر نگـاهی از پـی کاریـسـت بر حـال کســی عـشـق مـیدانـد نـکـو آداب کـار خـویـش را (وحشی بافقی، 1366: 8) بر اساس متون نظم فارسی، این زبان، برای انسانهای عاشق و عارف، همواره گویاتر از زبان گفتار است: پیش ما کز هر نگاهی پی بـه مضمونی میبریـم از لب گویای خوبان، چشم گـویـا بـهتـر است (صائب،1371: 2/498) البتّه درک این زبان از عهدۀ هر کسی برنمیآید و شاعران فهم آن را تنها مختصّ صاحبنظران میدانند: از نـگـاه تـو چه یـابـنـد پریـشـان سـخـنـان؟ ایـن زبـانی اسـت کـه صاحـبنظران میداننـد (صائب، 1367: 4/ 1713) چنانچه خجندی نیز اشاره میکند که بهترین راه ارتباطی با صاحبنظران، چشم و غمزه است و برای این کار نیازی به گفتگوی زبانی نیست: حاجت به گفت نیست ترا چشم و غمزه ایست گـر مـیـکنـی بــمردم صـاحـبنظـر سـخـن (خجندی، 1375: 323) از جمله دلایل مهمّی که نگاه خاموش و بیزبان را گویا میکند، عشق و محبّتی است که که در دل افراد نهفته است: ز مشتـاقان اگر تـاب سخن بـردی نـمـیـدانـی محبـّت مـیـکـنـد گـویـا نـگـاه بـیزبـانـی را (لاهوری، 1373: 132) مردمـان نیـز تـوانـنـد سخـن گفت بـه چشـم گر سـپــارنـد ره مـهــر هـمــاره هـمـگــان (رعدی، 1364: 14) شکلگیری و استحکام بسیاری از پیوندهای اجتماعی، عاطفی و عاشقی، مادری و فرزندی و...