چکیده:
علاءالدّولۀ سمنانی، بنا به تصریح خودِ او، تصنیفی دارد موسوم به «بیان ذکر الخفی المستجلب للأجر الوفی» که در آن، علاوه بر بحث دربارۀ فضیلت ذکر خفی بر ذکر جهری بهعنوان موضوع اصلی، مختصراً به برخی دیگر از مسائل طریقتی میپردازد. این رساله، هم به دلیل اهمیت مفهوم ذکر در نظام عرفانی سمنانی و عموم مشایخ کبرویه، و هم از منظر اختلافات اساسی برخی طریقتهای صوفیانۀ فرارود با کبرویه بر سر کیفیت اداء ذکر، شایستۀ توجه است. تاکنون حداقل پنج نسخه از رسالۀ ذکر خفی در گنجینههای نسخ خطی جهان شناسانده شده است. نسخهای هم در فهرست دانشگاه تهران تسامحاً «رسالۀ ذکر خفیِ» سمنانی معرفی شده که ارتباطی با او ندارد و در اصل رسالۀ نوریه از سیّد محمد نوربخش است.در مقالۀ حاضر، پس از بحث حول محتوای رساله و بررسی انتساب آن به شیخ علاءالدّوله، تصحیحی از متن ذکر خفی بر اساس اقدم نسخ موجود و دو نسخهبدل دیگر ارائه شده است.
‘Ala’ al-Dawla Simnani has a treatise entitled Bayan dhikr al-khafi al-mustajlib li-l-ajr al-wafi, in which, in addition to thoroughly delineating the superiority of inaudible recollection over audible dhikr as the primary topic, he has also briefly discussed certain other issues related to some other Sufi practices. Both on account of the centrality of the concept of dhikr in the mystical thought of ‘Ala’ al-Dawla as well as the Kubrawiyya as a whole, and from the standpoint of the significant differences between the Kubrawiyya and some other Central Asian orders of Simnani's time in terms of the manner of performing Sufi dhikr,this treatise is worthy of serious attention and adequate investigation. At least five manuscripts of Simnani's Dhikr-i khafihave so far been identified in various MS depositories around the world. Additionally, there is also a mention of another witness of this work in the catalogue of the University of Tehran's Library which, based on our research, has nothing to do with Simnani's Dhikr-i khafi,but is in fact a copy of Sayyid Muhammad Nurbakhsh’s Risala-yi nuriyya. In the present article, after outlining some brief points concerning the contents and the attribution of this treatise, we have offered an edition of the text established based on the oldest extant manuscript and two other witnesses of the work.
خلاصه ماشینی:
دو مورد از اين اشارات شيخ در رسالۀ ما لا بدّ منه في الدّين او آمده ، به طوري که يک جا از تأليفي با نام »رسالۀ ذکر خفي« سخن گفته )علاءالدولۀ سمناني ، ١۳٦٩: ۳٦(، و بار ديگر از آن تحت عنوان »بيان ذکر الخفي المستجلب للأجر الوفي « ياد کرده است )همان : ٩۴(.
مشخصات اين نسخه در هيچ کدام از دو مجلد فهرست نسخه هاي عکسي مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامي ضبط نگرديده ، و آنچه که ما در خصوص اين نسخه عنوان ميکنيم مطابق با شناسه اي است که در ابتداي نسخه ثبت ذکر خفي سمناني سومين محسوب ميشود، در سال ٩۴٩ق همراه با پنج رسالۀ عرفاني ديگر که عمدتا از آثار مشايخ کبرويه هستند کتابت شده و در آن هيچ افتادگي اي ديده نميشود.
١ دسترسي به اين نسخه براي نگارندگان حاصل نشد، اما مطابق مضاميني که از محتواي اين تصنيف نقل شده است )١٣١ :١٩٩٥ ,Elias(، به نظر ميرسد سمناني بحث مشابهي در فضيلت ذکر خفي در اين نوشتۀ خود نيز آورده باشد.
اما بعد، فاعلموا٦ إخواني في الدين ٧ وأصحابي في سلوک طريق اليقين ، که اين بيچاره را در خاطر آمد که چون عمر روي در انحطاط نهاد، اگر مختصري جهت ياران يادگار گذارد تا بعد ازين بيچاره ايشان را مدد٨ باشد بر سلوک طريق حق و نفع ٩ آن بر روي روزگار باقي ماند، به حکم حديث ١٠ مصطفي عليه السلام که ١١ ميفرمايد که ١٢ »هرکس که درگذرد و از او١٣ علمي 17 بازماند١٤ که مردم از آن منتفع شوند، فايدٔە آن علم ١٥ علي مر الدهور١٦ وکر الشهور به آن علم رسد.