چکیده:
در عصر جدید، پژوهشهای تطبیقی بین مذهبی عمدتاً در حوزه شیعی با هدف بررسی دیدگاههای فریقین و نقد و ارزیابی آنها در حال انجام است. در همین راستا، این نوشتار به بررسی آیه بیست و یکم سوره کهف که دیدگاههای مفسران فریقین و همچنین روایات تفسیری اهل بیت، صحابه و تابعان دربارۀ آن متفاوت بوده، پرداخته است. بدینصورت که نظرات مفسران صحابه و تابعان از یکسو و روایات اهل بیت از دیگرسو گزارش شده و سپس با تطبیق نظرات مفسران شیعه و اهل سنت، آرای آنان ارزیابی گردیده است. از رهگذر این بررسی تطبیقی، حاصل شد که پیشنهاد ساخت مسجد بر اصحاب کهف، از سوی بدعتگذاران و مشرکان نبوده، بلکه از طرف موحدان بوده است. از دلایلی که برای تأیید این نظریه از آن بهره گرفته شد، میتوان به سیاق آیه، سیاق و محور اصلی سوره و آیات دیگر مشتمل بر «بنا»، و نیز سکوت قرآن در برابر این پیشنهاد اشاره کرد. از سوی دیگر به شبهاتی که از سوی اهل سنت به این نظریه وارد شده، پاسخ داده شده است.
In the new era, comparative inter-religious research is being conducted mainly in the Shiite field with the aim of examining the views of the sects and criticizing and evaluating them. In this regard, this article examines the twenty-first verse of Surah Al-Kahf, about which the views of the commentators of the two sects, as well as the interpretive narrations of the Ahl al-Bayt, the Companions (as-sahabah) and the Followers (tabi‘in), are different. In this way, the opinions of the commentators of the Companions (as-sahabah) and Followers (tabi‘in) on the one hand and the narrations of the Ahl al-Bayt on the other hand are reported, then their opinions are evaluated by applying the opinions of the Shiite and Sunni commentators. Through this comparative study, it was obtained that the proposal to build a mosque for the companions of the cave was not made by heretics and polytheists, but by the monotheists. Among the reasons that were used to confirm this theory, we can mention the method of the verse, the method and the main pillar of the surah and other verses including “base”, as well as the silence of the Qur'an against this proposal. On the other hand, the doubts raised by the Sunnis about this theory have been answered.
خلاصه ماشینی:
بحث پیرامون مشروعیت یا عدم مشروعیت ساخت مسجد و بنا بر قبور صالحان، یکی از بحثهای دامنهدار و مورد اختلاف میان شیعه و اهل سنّت بوده و یکی از مستندات هر دو برای تقویت دیدگاهشان، آیه 21 سوره کهف است.
نکات مورد بحث در آیه عبارتاند از: اولاً، ایده و گفتارِ «برای آنها بنایی بسازید»، سخن کیست؟ ثانیاً، پیشنهاد ساخت مسجد: ﴿لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِمْ مَسْجِدًا﴾ از کیست؟ و نیز «آنها که غلبه کردند»، چه کسانی هستند؟ ثالثاً، ساختن مسجد بر قبور ایشان برای مدح آنان است یا برای فراموش کردن خاطرۀ آنها؟ اینک از طریق بررسی روایات شیعه و اهل سنت و نیز دیدگاههای مفسران هر دو فرقه و بر اساس سیاق همین آیه و نیز روند کلیِ سوره، آیۀ فوق مورد مطالعه قرار میگیرد.
روایات منسوب به صحابه و تابعان مرتبط با آیه 21 سوره کهف از برخی صحابه و تابعان، دیدگاههایی در تفسیر آیه مذکور نقل شده که در زیر به گزارش دیدگاههای آنان پرداخته میشود: ـ ابن عباس پیشنهاددهندگان ساخت مسجد را دشمنان اصحاب کهف میداند که با این کار در صدد تخطئه آنان بودند (طبری، 1422: 15/217).
از مطالب گفتهشده توسط مفسران شیعه به دست میآید که همگی آنان ساخت بنا بر دیواره کهف: ﴿ابْنُوا عَلَیْهِمْ بُنْیَانًا رَبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ﴾ را پیشنهاد مشرکان شمردهاند که با این کار در صدد محو آثار جوانان کهف بودند، ولی ایده ساخت مسجد: ﴿لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِمْ مَسْجِدًا﴾ را گفتار موحدان برای یادآوری و باقی ماندن نام نیک آنان دانستهاند.