چکیده:
ایمان و اعتقادات دینی، می تواند هم به علاقه و تلاش برای بهبود زندگی مادی و دنیوی، یاری رساند و هم می تواند بر عکس عمل کند. انگیزه و ایمان دینی برای آدمی با نوعی فرآوری از جهان طبیعت و زندگی عادی و مادی روزمره همراه است. معتقدات و احساس ها و رویکردها و رفتارهای دینی، در دو وضع جامعه شناختی و روان شناختی، در دو مختصات تاریخی و جغرافیایی، در دو ساختار اقتصادی و اجتماعی، در دو گونه شرایط ذهنی و عینی متفاوت، دو نقش متضاد به خود می گیرند. اگر نگاهی به تاریخ سیر تحول مذهب در اروپا بیندازیم، می بینیم که مذهب تا قبل از قرن ۱۷، هنوز دچار آسیب پذیری نشده بود. از آغاز قرن ۱۷ به بعد است که جنبه های منفی دین رشد می کند و تا اواخر قرن ۱۹ ادامه می یابد. اما به هر حال با آغاز قرن ۲۰، دوباره جنبه هایی از پیکره ی مثبت دین رشد می کند. در کشور ما نیز هماره این سیر، فرایندهای متفاوتی را پشت سر گذاشته است. یکی از کسانی که در اشعار خود، زمینه ساز سهولت در درک آموزه های دینی گردید، شهریار، شاعر معاصر است. واکاوی اشعار وی نشانگر تلاش شاعر در آسان کردن و روان کردن نگاره های دینی است. لذا در این مقاله به واکاوی این مهم پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
کــی بر این کلیــه طوفان زده سر خواهی زد ای پرستـــو کــــه پیـــام آور فــــروردینی شهــــریارا اگـــــر آیین محبـــت بــــاشد چه جاودان دینی که به دنیای بهـشت آیینی (همان: 59) مبارزه با تعصبگرایی و سنت پرستی بعد از دو خوابی که شهریار میبیند ـ خواب اول در 13 سالگی در راه تبریز به سوی تهران که شرح آن اینست که او در خواب میبیند که بر روی قلل کوهها طبلی میکوبند و چنان صدای رعد آسایی دارد که خود نیز از صدای آن وحشت میکند و خواب دوم را در سن 19 سالگی در بهجت آباد میبیند که شرح آن اینست که او با معشوقهی خویش در استخری مشغول شناست و غفلتاً معشوقهی خویش را میبیند که به زیر آب میرود و شهریار هم به دنبال او میرود اما هر چه جستجو میکند اثری از او نمییابد و سنگی را مییابد که آن قدر درخشان است که دنیا را چون آفتاب روشن میکند ـ شهریار متحول میشود و گوهر عشق و عرفان معنوی را به دست میآورد.
آزاداندیشی دینی به معنای بازاندیشیدن و درست تعبیر کردن واژههای دین شهریار سبب شده بود که اشعارش نیز رنگ دیگری به خود بگیرند.
توافق جمعی در شیوههای رفتاری، جلوهای از فعلیت استعدادها و بستری برای رشد و شکوفایی اندیشههای اصلاح طلبانه و به جای شهریار بود و لذا با بازاندیشی در ارتباطهای علم و دین، مخالفت با عبادات ریایی، اهمیت نسبی دادن به دنیا، مبارزه به خرافه پرستی، روی به نوعی تساهل دینی میآورد که درنتیجه سهولت فهم مردم را از دین به دنبال دارد.